-ooOoo-

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng pháp, có đề-cập đến chuyện một vị tăng mù tên là Cát-Khư.

Nguyên, lúc bấy giờ, vị Tăng mù Cát-Khư đến đảnh-lễ Đức Phật. Chiều hôm ấy, ông đi kinh-hành bên ngoài, vô-ý đạp chết nhiều côn-trùng. Sáng hôm sau, nhiều vị tăng trẻ tuổi thấy xác côn-trùng, sanh ra hiểu lầm, cho rằng vị Tăng Cát-Khư phạm giới sát-sanh. Họ liền vào thưa trình với Đức Phật. Phật hỏi: "Các ông có chính mắt trông thấy Cát-Khư giết hại côn-trùng không?" Các vị tăng đáp, không. Phật bảo: "Các ông chẳng thấy ông ta giết, cũng như ông ta đã chẳng thấy các côn-trùng dưới chơn, khi đi kinh-hành. Hơn nữa, Cát-Khư đã chứng được quả-vị A-la-hán rồi, chẳng hề có ý-định sát-sanh, nên chẳng có phạm tội." Các vị tăng lại hỏi, vì sao vị Tăng đã chứng được quả-vị A-la-hán mà hai mắt lại bị mù, Đức Phật mới kể lại câu chuyện xưa như sau:

Trong một đời về tiền-kiếp, Cát-Khư là một vị y-sĩ có danh-tiếng. Một người đàn-bà bị đau mắt, đến thưa cùng ông: "Nếu ông chữa lành đôi mắt tôi, tôi nguyện tôi và các con cái của tôi sẽ làm nô-lệ cho ông." Khi người đàn-bà ấy đã lành mắt, lại muốn nuốt lời, bảo rằng đôi mắt còn tệ hơn trước. Cát-Khư biết rõ người ấy nói dối mình, nên căm-thù và đưa cho một thứ thuốc xoa vào mắt. Người đàn-bà bất-hạnh đó bị mù luôn. Vì tội-ác nầy, Cát-Khư phải sanh ra mù-loà trong nhiều đời sống kế-tiếp, cho đến hiện nay.

Sau khi kể xong, Đức Phật liền đọc lên bài kệ:

- Phẩm Song-yếu: Bộ Kinh Pháp-Cú có 26 chương, mỗi chương gọi là một Phẩm. Phẩm đầu-tiên nầy tên là Song-yếu (Song = hai; yếu = quan-trọng), gồm có nhiều bài kệ sắp thành từng cặp hai bài. Bài số 1 nầy được học chung với bài kệ số 2, ở phiá sau; cả hai bài cùng có liên-quan đến một ý-nghĩa chung.

- Tăng: đàn-ông, con trai, vào chùa tu theo đạo Phật. Nếu là giới phụ-nữ thì gọi là Ni.

- Cát-Khư: Thiện Nhựt mạn phép đặt tên Việt cho vị tăng nầy, để dễ đọc; trọn tên vị A-la-hán nầy bằng tiếng Pali là Cakkhupàla.

- Kỳ-viên-tự: chùa Kỳ-viên, tên tiếng Pali là Jetavana. Nguyên Thái-tử Kỳ-đà có khu vườn đẹp; ông Cấp-cô-độc muốn mua để cất tịnh-xá cho Đức Phật và Tăng-đoàn ở tu. Thái-tử bảo, lót vàng lên khắp mặt đất, ông sẽ bán cho. Ông Cấp-cô-độc làm theo, còn các hàng cây cao chẳng thể lót vàng lên được. Thái-tử cười, tặng cả khu vườn để xây tịnh-xá. Vì thế, tịnh-xá có tên là Kỳ-viên-tự (Kỳ = tên của Thái-tử Kỳ-đà; viên = vườn; tự = chùa). Trong các kinh, thường gọi nơi nầy là Kỳ-thọ Cấp-cô-độc-viên, nghĩa là ngôi chùa của Ông Cấp-cô-độc xây trong vườn có hàng cây của Thái-tử Kỳ-đà.

- Xá-vệ: một nước ở miền Bắc Ấn-độ ngày xưa, quê-hương của Đức Phật Thích-ca. Tên Pali là Sàvathi.

- kinh-hành: kinh = kinh; hành = đi. Đi kinh-hành là bước đi chầm-chậm từng bước, trong tâm im-lặng, hoặc vừa đi vừa niệm Phật. Còn gọi là thiền-hành.

- giới sát-sanh: giới = điều răn cấm của người tu-hành; sát = giết; sanh = sanh-vật có mạng sống. Sát-sanh là giết hại mạng sống, là điều răn cấm thứ nhứt trong giới-luật của đạo Phật.

- quả-vị A-la-hán: quả = kết-quả, khi tu thành-công; vị = ngôi-vị; A-la-hán = tiếng Phạn là Arhat, tiếng Pali là Arahant, người đã chứng được quả-vị thứ tư, cao nhứt trong hàng Thanh-văn. Thanh-văn là những vị đệ-tử sống gần bên Đức Phật, nghe giảng Pháp mà tu-tập, để lần-lượt chứng các quả vị: (1) Tu-đà-huờn, (2) Tư-đà-hàm, (3) A-na-hàm, và (4) A-la-hán. Ba quả-vị trước thuộc bực Hiền; quả-vị A-la-hán là bực Thánh, chẳng còn phiền-não và hết phải sanh trở lại trong vòng Luân-hồi.

- tiền-kiếp: tiền = trước; kiếp = các đời sống: trước, sau và hiện-tại, kể chung lại. Tiền-kiếp là kiếp trước, đời sống trước khi sanh thành người vào đời thời nầy.

- nô-lệ = đày-tớ ở trọn đời với chủ, chẳng có tự-do cá-nhơn riêng.

- muôn pháp: muôn = mười ngàn, ở đây, chỉ số nhiều; pháp = tất cả sự sự, vật vật, có thể đặt tên để gọi. Ví-dụ: cái xe, con trâu, người ta, ý-nghĩ, lời nói, v.v. đều là pháp cả.

- tiền-đạo: tiền = trước; đạo = đường; Ý muốn nói, trong mọi việc, ý khởi lên trước nhứt, dẫn đầu mọi việc khác.

- kinh, kệ: kinh = lời giảng về pháp-tu của Phật hay Bồ-tát, được ghi chép lại; kệ = bài thơ ngắn tóm tắt lại lời kinh đã giảng.

- Pháp-Cú: dịch chữ Pali là Dhammapada. Dhamma = Pháp = ở đây, có nghĩa là pháp-tu, đường lối tu-hành đi tìm Chơn-Lý. Cú = câu văn. Kinh Pháp-Cú nằm trong Tiểu-Bộ-Kinh, thuộc Kinh-Tạng, trong Tam Tạng Kinh-Điển. Kinh nầy ghi chép lại các bài kệ của Phật nói, nhơn một tích chuyện có thật xãy ra. Việc ghi chép nầy được thực-hiện sau khi Đức Phật đã lià đời.

Tích chuyện mang hai ý-nghĩa:

- một, kể lại việc, vì mù chẳng thấy côn-trùng ở dưới chơn, nên vị tăng chẳng phạm tội sát-sanh khi đạp chết chúng, lúc đi kinh-hành. Đức Phật bảo, vì chẳng có ý-định sát-sanh, nên chẳng phạm tội đó. Vậy, điều quan-trọng trong tội-lỗi, chính là ý ác khởi lên trước trong tâm.

- hai, kể lại việc báo thù của vị y-sĩ. Tại sao ông bị mù nhiều kiếp? Theo câu chuyện, chính ông có ác-ý, muốn hại người đàn-bà phải mù, để báo thù việc bà đã nói dối với ông. Ác-ý đó là nguyên-nhơn khiến cho ông phải chịu khổ-sở vì mù-loà, qua nhiều đời kế-tiếp.

- Ý-nghĩa quan-trọng nhứt của bài Kệ là: trước khi nói-năng hay hành-động, từ trong tâm, ý đã khởi lên trước, khiến cho ta phải nói hay làm theo. Nếu có ý xấu, thì lời nói cùng việc làm, vì đó mà xấu theo. Rồi vì có ác-ý, có lời xấu, có việc làm dữ, nên phải chịu hậu-quả cũng xấu theo, là phải khổ-sở. Hễ có ý chẳng trong-sạch, rồi hành-động, hay nói, sai-lầm, thì sẽ phải khổ, theo sau liền, đâu tránh được. Diễn lại nghĩa nầy, giáo-lý nhà Phật gọi đó là luật Nhơn-quả: gây nhơn ác, chịu quả xấu.

- Hình-ảnh quan-trọng do bài Kệ gợi lên: Câu chót của bài Kệ gợi lên hình-ảnh cái bánh xe lăn theo chơn con trâu kéo phiá trước. Bánh xe chẳng thể ngừng, nếu con trâu phiá trước đang bước tới. Đó cũng như, đã có ý ác sẵn rồi, thì lời nói, việc làm chẳng thể tốt đẹp được. Lại nữa, lời nói, việc làm đã xấu thì người nói hay làm sẽ phải chịu sự khổ sở về sau, chẳng có cách nào thoát khỏi. Hình-ảnh bánh xe đang quay tượng-trưng cho vòng Luân-hồi (Luân = bánh xe; hồi = trở lại; quay hết một vòng rồi trở lại quay tiếp, chẳng ngừng.) Còn ở trong vòng Luân-hồi, là còn phải chịu cảnh sanh, già, bịnh, chết để rồi lại sanh trở lại, nối-tiếp khổ mãi.

1.- Học thuộc lòng bài Kệ: đặc-biệt ghi nhớ: ý làm chủ, ý gây nên mọi việc khiến ta phải trôi lăn trong cảnh khổ của Luân-hồi.

2.- Trong ba nghiệp: nghiệp thân, nghiệp miệng và nghiệp ý thì ý-nghiệp là quan-trọng nhứt. Vì có nghiệp, nên con người phải chịu khổ trong cảnh Luân-hồi. Vậy, phải làm sao cho nghiệp được trong-sạch, mới dứt hết khổ. Dứt nghiệp bằng cách thanh lọc ý-nghiệp trước.

3.- Tập thanh-lọc tâm-ý: thanh-lọc tâm-ý là làm cho lòng mình được trong-sạch. Bằng cách nào? Bằng cách dẹp bỏ những ý-nghĩ xấu; hễ khi biết mình đang nghĩ quấy, phải liền dứt bỏ. Thí-dụ như đang nhớ đến việc xấu của người, đó là tâm mình đang bị "dơ", dơ vì mình để chỗ xấu của người len lọt vào tâm mình. Ai làm xấu mặc ai, mình chỉ nghĩ tốt.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng pháp, có đề-cập đến Mã-Thà, một chàng thanh-niên dòng Bà-la-môn, được sanh lên cõi Trời.

Vào thời ấy, có một người Bà-la-môn giàu-có, nhưng rất rít-róng, chẳng ưa bố-thí cho ai cả. Ông tên là A-Đinh, chỉ có một đứa con trai, tên là Mã-Thà. Ông hà-tiện đến nổi chẳng chịu mua sắm vật trang-sức cho con mà chính tay ông lại làm lấy, để khỏi phải tốn tiền công thợ. Khi Mã-Thà đau nặng, ông chẳng chịu rước thầy thuốc để trị. Mãi cho đến khi bịnh-tình quá trầm-trọng, hết phương cứu chửa, ông liền đem giường con nằm ra để ngoài hàng ba, hướng về bàn thờ thần mưa ngoài sân, vì bụng ông sợ các người đến thăm-viếng, nhìn thấy đến của-cải trong nhà.

Sáng sớm hôm ấy, trong cơn thiền-định thâm-sâu, Đức Phật quán thấy cảnh thương-tâm của thanh-niên Mã-Thà đang nằm trước hàng ba ở nhà. Khi cùng với các đệ-tử vào thành Xá-vệ để khất-thực, Đức Phật liền đi đến trước cửa nhà ông A-Đinh và đứng dừng lại đó. Ngài phóng hào-quang chiếu vào nhà, khiến cho Mã-Thà phải chú-ý, quay đầu ra ngoài và nhìn thấy Phật. Vì bịnh quá nặng, Mã-Thà chỉ có thể dùng tâm-tư của mình, hướng về Phật mà đảnh-lễ. Thế cũng đủ! Ngay khi thở hơi cuối cùng, với tấm lòng kính-mộ Đức Phật sẵn trong tâm, Mã-Thà liền được sanh lên cõi Trời Đao-Lợi.

Từ trên cung Trời nhìn xuống, Mã-Thà thấy cha mình đang đau buồn ở nghĩa-điạ, chàng liền hiện thân xuống bên cha, như hồi còn sống. Mã-Thà thưa với cha, kể lại vì sao mình đã được sanh lên cõi Trời sung-sướng và thúc-dục cha nên thỉnh Đức Phật về nhà để dâng cơm cúng-dường. Bấy giờ, trong nhà ông A-Đinh mọi người đang bàn-tán về việc, có thật hay chẳng có thật, chỉ cần dùng tâm-ý kính-mộ Đức Phật là đủ để sanh lên Trời. Đoán biết được tâm-trạng còn nghi-ngờ của mọi người, tâm Đức Phật liền triệu-thỉnh Mã-Thà từ cung Trời Đao-Lợi. Mã-Thà liền vâng lịnh, trong y-phục đẹp-đẽ của chư Thiên, hiện xuống nhà cũ, đứng giữa mọi người, kể lại nhờ tâm biết kính-lễ Đức Phật mà được sanh Thiên.

Bấy giờ, Đức Phật liền đọc lên bài Kệ:

- Mã-Thà: Thiện Nhựt mạn phép đặt tên Việt cho chàng thanh-niên nầy, tên thật bằng tiếng Pali là Matthakundali.

- A-Đinh: cha của Mã-Thà; tên thiệt của ông là Adinnapubbaka.

- Bà-la-môn: giai-cấp tu-sĩ trong xã-hội xưa ở Ấn-độ. Có bốn giai-cấp, từ trên xuống dưới: (1) Bà-la-môn, tu-sĩ; (2) Sát-đế-lợi, vua, quan; (3) Phệ-xá, buôn bán, (4) Thủ-đà-la, công-nhơn.

- Bàn thờ thần mưa: theo tục-lệ bên Ấn-độ, thờ thần mưa gió, đặt bàn thờ ngoài sân, cũng tựa như bình-dân Việt có bàn thờ ông Thiên.

- Thiền-định: ngồi Thiền và nhập định, nghĩa là lắng yên tâm-tư trong cảnh vắng-lặng, chẳng theo cảnh bên ngoài, chẳng bị ý bên trong trì-níu.

Quán: suy-nghĩ sâu-xa, nhìn thấy bằng tâm-tư.

Khất-thực: khất = đi xin; thực = ăn. Đây là giới-hạnh Đức Phật đặt ra, buộc mọi vị tỳ-kheo phải mang bình bát đi ăn xin từng nhà, chớ chẳng được làm nghề khác để sanh-sống. Hạnh khất-thực khiến cho người tu-hành dẹp bỏ được sự kiêu-căng, cúi mình đi ăn xin, và có dịp gặp người thế-tục để giảng-dạy về pháp Phật.

Hào-quang: ánh-sáng phát ra từ người tu-hành đã chứng Đạo.

Đảnh-lễ: cúi đầu làm lễ, kính lạy. Mã-Thà chỉ đảnh-lễ Phật bằng ý-nghĩ thôi, vì lúc ấy anh đang đau nặng.

Cõi Trời Đao-Lợi: cõi Trời nầy, tiếng Pali là Tavatimsa. Còn gọi là Cõi Tam-thập-tam thiên, nghĩa là cõi Trời có 33 cảnh: mỗi phương có 8 cảnh, do một vị Thiên-đế cầm đầu, và ở trung-ương có Vua Đế-Thích ngự-trị.

Cúng-dường: dưng phẩm-vật lên để tỏ lòng kính-trọng. Vốn do đọc trại ra chữ Hán-Việt Cung-dưỡng ( = cung-cấp và nuôi dưỡng).

Kính-mộ: kính = cung-kính; mộ = ái-mộ; kính-mến.

Triệu-thỉnh: triệu = gọi đến; thỉnh = mời đến; cho gọi tới.

Sanh Thiên: sanh lên cõi Trời.

Tích chuyện mang hai ý-nghĩa:

- một, vì tỏ lòng kính-lễ Đức Phật, vào lúc sắp lià đời, nên chàng thanh-niên Bà-la-môn được sanh lên cõi Trời hưởng sự sung-sướng. Theo kinh sách, được thác-sanh vào cõi Trời, cuộc đời sẽ kéo dài lâu hơn ở trần-gian, mọi nhu-cầu đều được thoả-mãn đầy-đủ, chẳng phải lo việc ăn-uống, sống trong cung-điện huy-hoàng và muốn đi đâu liền được đến đấy. Nhưng khi hưởng hết phước lành, chư Thiên bị suy-thoái và còn phải chịu cảnh Luân-hồi, trở lại cõi trần hay đoạ vào các nẻo dữ. Người Phật-tử biết chọn mục-tiêu giải-thoát hoàn-toàn, chẳng lấy việc sanh lên Trời làm mục-đích, mà chọn con đường đi đến Niết-Bàn, chấm dứt cuộc tử-sanh, sống tịch-tĩnh trong niềm thường-vui.

- hai, thái-độ đáng trách của ông A-Đinh quá keo-kiệt: con đau chẳng rước thầy thuốc; đến lúc con lâm-nguy, lại đem ra bỏ ở hàng ba. Đó chính là vì bụng dạ quá rít-róng hà-tiện. Theo kinh-sách, những người như thế, sẽ thác-sanh vào hàng ngạ-quỉ ( = quỉ đói), luôn luôn bị đói khát. Để trị bịnh xan-tham nầy, kinh-sách dạy phải năng bố-thí. Trong các hình-thức bố-thí, sự dâng cúng lễ-vật đến các bực chơn-tu là hình-thức cao quí, chỉ thua việc pháp-thí ( = giảng-dạy Chánh-pháp cho kẻ khác biết được đường tu giải-thoát) mà thôi. Thanh-niên Mã-Thà, vì thế, đã khuyên cha nên thỉnh Phật đến nhà mà cúng-dường. Đó là việc tạo phước-đức thật to-lớn, khiến cho thí-giả ( = người đem của ra bố-thí) được sanh lên cõi Trời vào đời sau.

- Ý-nghĩa quan-trọng nhứt của bài Kệ là: cũng như bài Kệ số 001, ý làm chủ, ý gây ra mọi việc, từ lời nói đến việc làm. Nếu đem tâm-ý thanh-tịnh mà nói lên, hoặc hành-động, thì sẽ được vui hưởng điều lành.

- Hình-ảnh do bài Kệ gợi lên: Câu chót của bài Kệ:

"Khác nào bóng chẳng lià hình" đã diễn-tả LUÂT NHƠN-QUẢ rất rõ-ràng bằng hình-ảnh: NHƠN là hình, còn QUẢ là bóng, là ảnh. Khi có ánh-sáng, ta chẳng thấy hình của vật nào mà chẳng có bóng của nó cả. Ở đời cũng vậy, chẳng có một sự-việc nào làm nguyên-nhơn gây ra mà chẳng có hậu-quả của nó đi kèm theo. Chẳng có cách nào để tách rời bóng với hình ra, cũng chẳng có cách nào để khiến cho một nguyên-nhơn chẳng gây ra hậu-quả được.

Trong bài Kệ số 001, tâm-ý chẳng trong-sạch làm nguyên-nhơn gây ra hậu-quả xấu, còn gọi là ác-báo.

Trong bài Kệ số 002, tâm-ý sáng trong làm nguyên-nhơn tạo nên thành-quả tốt, còn gọi là phước-báo.

1.- Học thuộc lòng bài Kệ: bài Kệ số 002 dễ nhớ, nhờ đã thuộc sẵn bài Kệ số 001; chỉ cần đổi: "tâm-ý chẳng trong" ra "tâm-ý sáng trong", và trước thì: "khổ đồng theo sau", còn sau thì đổi ra "vui đồng theo sau".

Và học thêm câu chót: "Khác nào bóng chẳng lià hình", vốn là một câu thường nghe nói ở đời.

2.- Một cách thanh-lọc tâm-ý: Mô Phật! Ta thường thấy các cụ già mô Phật, mỗi khi nghe một câu nói chẳng vừa ý mình: đó là cách làm cho mình chẳng nổi lên tức-giận. Tiếng Mô Phật nầy chẳng nên thốt lên ngoài đầu môi chót lưỡi, mà khi nói, phải quay vào bên trong tâm mình, xem coi cơn giận nổi lên có còn đó hay không, hay đã bớt tức chút nào chưa. Người nào biết Mô Phật như thế là biết làm cho lòng mình trở nên trong-sáng hơn.

Thường người ta cũng mô Phật khi nghe một câu nói thiện-lành. Đó là làm cho tâm mình đang trong-sáng, lại càng trong-sáng hơn.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, ở nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng pháp, có đề-cập đến vị Tăng ngoan-cố là Tôn-giả Thi-Sa.

Tôn-giả Thi-Sa vốn là con nguời dì của Đức Phật, từng sống chung với Đức Phật khi Ngài còn là Thái-tử. Đến khi trộng tuổi, tôn-giả mới xuất-gia, thường tự coi mình là một vị Tăng Trưởng-lão. Thế nhưng đối với những nghĩa-vụ của một tăng-nhơn mới nhập-đạo, Tôn-giả thường hay xao-lãng; lại luôn cãi-vã náo-loạn lên với các vị tăng trẻ tuổi. Nếu có ai khiển-trách, thì Tôn-giả khóc lên, chạy đi mét với Đức Phật.

Một ngày kia, Thế-tôn hỏi ông: "Nầy Thi-Sa, cớ làm sao mà ông ưu-phiền đến nổi nước mắt chảy quanh mi như thế?" Thi-Sa vừa cãi-vã với một nhóm tăng-nhơn xong, liền thưa với Phật rằng: "Nếu họ đến đây để gặp Thế-tôn, thì chắc con chẳng phải ưu-phiền như vầy!" Vừa lúc ấy, các tăng-nhơn ấy đến lễ-bái Phật. Thi-Sa liền thưa: "Bạch đức Đạo-sư, các vị tăng nầy mới vừa khiển-trách con đây."

Thế-tôn hỏi:

- Hiện-tại, ông đang ở chỗ nào?

- Con đang ở tại Đại-sảnh-đường, Thế-tôn.

- Ông có thấy chúng tăng đi đến đây không?

- Con có thấy, Thế-tôn.

- Ông có đứng dậy nghinh-tiếp họ không?

- Chẳng có, Thế-tôn.

- Ông có đưa tay ra mời, dắt họ vào trong hay không?

- Chẳng có, Thế-tôn.

- Nầy Thi-Sa, ông chẳng nên có thái-độ như thế, đối với những người đã vào Đạo trước ông. Ông nên hướng về họ mà ngỏ lời xin lỗi đi.

- Thế-tôn, con chẳng chịu xin lỗi họ đâu!

Chúng tăng liền thưa với Đức Phật:

- Thế-tôn, vị tăng nầy rất là ngoan-cố.

Thế-tôn đáp:

- Nầy chư tăng, ông ta ngoan-cố như thế chẳng phải là lần thứ nhứt. Tại tiền-kiếp, ông ta cũng đã tỏ ra rất ngoan-cố rồi.

Chư tăng thỉnh-cầu Phật cho biết về tiền-kiếp, tôn-giả Thi-Sa đã ngoan-cố như thế nào. Do đó, Đức Phật mới kể lại câu chuyện xưa như sau đây:

Thuở xưa, có một vị tăng tu khổ-hạnh tên là Đề-va-la ngụ trên dãy núi Hi-mã-lạp-sơn. Vào đầu mùa mưa, ông quay về thành Ba-la-nại để mua muối, dấm và định lưu lại đây hết bốn tháng mưa dầm. Tại cửa thành, ông gặp hai vị tăng-nhơn trẻ tuổi, liền hỏi: "Các du-tăng đến thành nầy, thường trú-ngụ tại đâu?" Họ đáp, tại lò gốm. Đề-va-la liền đi đến lò gốm, xin ngủ qua đêm tại đó, và được chủ lò gốm chấp-thuận. Độ một lúc sau, lại có một vị du-tăng khác, tên là Na-ra-đa, cũng đến xin tá-túc. Hai người thi lễ với nhau rồi cùng tạm trú trong lò gốm bỏ trống về đêm.

Đến giờ đi ngủ, Na-ra-đa cẩn-thận xem Đề-va-la nằm ở đâu và cửa ra vào ở phía nào, rồi mới đi nghỉ. Thế nhưng một chập sau, Đề-va-la lại đổi chỗ, đến nằm gần bên cửa cái. Về khuya, Na-ra-đa cần đi ra ngoài, chẳng để-ý, đạp nhằm đầu của Đề-va-la. Đề-va-la hét lên:

- Ai đạp lên đầu ta vậy?

- Chính con là Na-ra-đa, con xin Sư-phụ tha lỗi.

- Mi là một tên ác-tăng, sống ở rừng-rú, cứ nhè đầu ta mà đạp lên.

- Con chẳng biết Sư-phụ đã đổi chỗ nằm, xin Sư-phụ tha tội.

Na-ra-đa liền đi ra ngoài. Trong lúc đó, Đề-va-la sợ bị đạp lần nữa, quay sang nằm chỗ khác. Lúc vào, Na-ra-đa cẩn-thận tránh chỗ cũ, đi chầm-chậm từng bước sờ-soạng, nhưng lại rủi thay lần nầy lại đạp trúng ngay cổ của Đề-va-la.

- Ai vậy?

- Chính con! Thật con chẳng biết Sư-phụ lại dời qua bên nầy, xin Sư-phụ từ-bi tha tội cho con.

- Mi quả thật là tên ác-tăng. Lúc đi ra, đạp đầu ta, lúc trở vào lại đạp cổ ta. Ta phải niệm chú nguyền-rủa mi mới được.

- Muôn vàn xin Sư-phụ từ-bi hỉ-xả mà tha tội cho con, xin đừng niệm chú.

Nhưng Đề-va-la chẳng tha, cứ niệm chú:

- Nguyện đầu mi sẽ bể thành bảy mảnh vụn vào lúc mặt trời mọc.

Na-ra-đa trong cơn thiền-định, nhận thấy chú-ngữ lại có phãn-ứng quay ngược lại hại người đang trù-rủa. Na-ra-đa liền vận thần-thông khiến cho mặt trời chẳng mọc lên được. Lúc bấy giờ, Quốc-vương thành Ba-la-nại biết được chuyện tại sao mặt trời chẳng mọc, lền giận-dữ và buộc Đề-va-la phải xin lỗi, để cho mặt trời mọc. Nhưng Đề-va-la nhứt-định chẳng tuân lịnh, cứ tiếp-tục niệm chú. Bấy giờ, Na-ra-đa mới thưa:

- Bạch Sư-phụ, con sắp làm phép cho mặt trời mọc trở lại; nhưng đầu của Sư-phụ sẽ bị bể. Sư-phụ mau mau lấy đất sét trét lên đầu, rồi lặn xuống sông ngay, đến chỗ cạn mới trồi lên.

Đề-va-la biết cơn nguy-khốn sẽ xãy ra cho mình, liền vội lấy đất sét trét lên đầu và lặn xuống sông. Đến khi trồi lên, mặt trời chiếu rọi, lớp đất sét trên đầu liền bể tan thành bảy mảnh vụn, nhờ đó mà thoát chết.

Đức Phật kết-thúc câu chuyện: "Đề-va-la chính là Thi-Sa ngày nay, vị Quốc-vương là A-nan-đà, còn Na-ra-đa chính là Ta đây." Rồi Đức Phật mới đọc lên hai bài Kệ như sau:

- Trưởng-lão: trưởng = lớn; lão = già. Trưởng-Lão =vị Tăng có nhiều tuổi Đạo ( = dự một kỳ an-cư kiết-hạ vào mùa hè là thêm một tuổi Đạo)

- Tôn-giả: tôn = tôn-trọng; giả = người; bực đáng tôn-kính.

- Thi-Sa: tên thật bằng tiếng Pali là Tissa.

- Đề-va-la: tên thật bằng tiếng Pali là Devala.

- Na-ra-đa: tên thật bằng tiếng Pali là Narada.

- A-nan-đà: tên thật bằng tiếng Pali là Ananda.

- Thái-tử: thái = lớn; tử = con; người con trai lớn của Vua, sau sẽ nối ngôi.

- Trộng tuổi: đã lớn tuổi; vào khoảng trên bốn, năm mươi trở lên.

- Xuất-gia: xuất = đi ra; gia = nhà; rời nhà đi tu; trái nghĩa với chữ tại-gia là còn ở nhà, tu tại-gia.

- Ưu-phiền: ưu = lo-lắng; phiền = buồn lòng; buồn rầu.

- Khiển-trách: quở trách, trách móc.

- Đại-sảnh-đường: đại = lớn; sảnh =phòng; đường = nhà; căn phòng lớn trong nhà, tức là phòng khách.

- Chúng tăng: chúng = số đông; tăng = tu-sĩ theo đạo Phật.

- Nghinh-tiếp: nghinh = chào đón; tiếp = tiếp đón.

- Thế-tôn: thế = thế-gian; tôn = tôn trọng; bực được cả thế-gian tôn-trọng, tức là Đức Phật. Các tỳ-kheo gọi Phật là Thế-tôn; Phật tự xưng là Như-Lai.

- Ngoan-cố: cứng đầu, chẳng chịu vâng lời.

- Thỉnh-cầu: cầu xin; tiếng để thưa với các vị đáng tôn-trọng.

- Khổ-hạnh: khổ = cực khổ; hạnh = hành-động, hạnh-kiễm; đây là lối tu-hành ép-xác chịu cực-khổ nhiều.

- Ba-la-nại: thành-thị lớn ở Ấn-độ, còn có tên gọi là Vanarasi, hay là Bénarès. Chính ở một ngôi vườn gần thành nầy (vườn Lộc-uyển) Đức Phật đã giảng bài pháp đầu-tiên (Kinh Chuyển Pháp-Luân) cho năm anh em ông Kiều-trần-như nghe.

- Du-tăng: du = đi đó đi đây; tăng = tu-sĩ Phật-giáo; các vị du-tăng đi khắp nơi để tìm thầy học đạo, chẳng ở một nơi nhứt-định nào. Còn gọi là vị tăng hành-cước.

- Tá-túc: tá = nhờ vào, ở nhờ; túc = đêm; ở nhờ qua đêm.

- Thi lễ: thi = thi-hành, làm; lễ = chào; làm lễ chào hỏi nhau.

-Sư-phụ: thầy; thầy dạy Đạo (sư = thầy; phụ = cha).

- Ác-tăng: ác = dữ; tăng = tu-sĩ; tiếng để mạt-sát nhà tu-hành.

- Từ-bi hỉ-xả: theo nghĩa thông-thường là hãy mở lòng thương mà tha tội cho. Theo nghĩa chuyên-môn trong Phật-học, Từ là đem sự vui đến cho kẻ khác; Bi là cứu giúp kẻ khác khỏi khổ-đau; Hỉ là vui mừng khi thấy kẻ khác thành-công; Xả là buông-bỏ chẳng cố-chấp. Trong Phật-học, từ, bi, hỉ, xả, được gọi là Tứ vô-lượng Tâm, nghĩa là bốn tấm lòng rộng-rãi thương người (từ), cứu giúp người (bi), vui mừng khi thấy người sung-sướng (hỉ ), chẳng cố-chấp lỗi của người (xả ). Đây là đường-lối tu-hành của bực Bồ-tát.

- Niệm chú: niệm = đọc ra tiếng hay đọc thầm; chú = còn gọi là chơn-ngôn, chú-ngữ, lời nói bí-mật được tin-tưởng là có hiệu-lực thần-bí.

- Nguyền-rủa: trù ẻo; mong cho kẻ khác bị hại.

- Thần-thông: phép-lực siêu-nhiên, trhí dụ như bay trên không.

- Quốc-vương: quốc = nước; vương = vua.

- Tâm-niệm: tâm = lòng; niệm = ở đây, là ý-nghĩ, tư-tưởng.

- Oán-hận: oán = oán-thù; hận = hờn-giận.

Tích chuyện có các ý-nghĩa sau đây:

(1).- Bổn-phận của người mới vào tu đối với người đã tu lâu: Để tỏ lòng kính-trọng đối với người đã đi trước mình, người mới vào đạo phải kính-nhường, đón chào, kính-lễ và vâng lời. Vị Tăng Thi-Sa đã thiếu sót trong bổn-phận nầy, mặc dầu đã được Phật nhắc nhở.

- Thi-Sa chẳng chịu xin lỗi với chúng tăng và chẳng đứng dậy chào đón, mời họ vào Đại-sảnh-đường, nên mới bị Phật quở-trách.

- Đề-va-la cứ niệm chú để nguyền rủa Na-ra-đa, mặc dầu đã được xin lỗi, phải chịu hậu-quả tai-hại của lời chú quay ngược lại hại mình

- Người ngoan-cố phải chịu đau buồn vì trong lòng bị ý-tưởng xấu trì-níu, khuấy rối, xúi-dục làm điều quấy.

(3).- Thái-độ từ bi của vị Tăng Na-ra-đa: Nhờ thiền-định quán thấy ảnh-hưởng tai-hại của chú-ngữ sẽ xảy đến cho Đề-va-la, Na-ra-đa đã vận-dụng thần-thông cho mặt trời chẳng mọc. Lại chỉ cách cho Đề-va-la trét đất sét lên đầu, lặn xuống sông, để khỏi bị bể đầu. Đây là Na-ra-đa đã biết đem ơn mà trả oán.

Ý-nghĩa quan-trọng của cả hai bài Kệ nầy là chỉ cách cho ta dẹp được niềm oán-hận đang nung-nấu trong tâm.

(1).- Tại sao sanh ra oán-giận? Hai câu đầu của cả hai bài Kệ nêu rõ nguyên-nhơn sanh ra oán-giận:

- "Nó mắng tôi": tôi sanh ra oán-giận nó, vì lời nói của nó làm chạm tự-ái của tôi.

-’‘Nó đánh-đập tôi": tôi sanh ra oán-giận nó, vì hành-động của nó xâm-phạm đến thân của tôi.

- "Nó thắng tôi": tôi sanh ra oán-giận nó, vì nó hơn tôi.

- "Nó cướp đoạt tôi": tôi sanh ra oán-giận nó, vì nó đã giựt lấy tài-sản của tôi.

Tóm lại, chỉ vì nó đã xâm-phạm đến tôi và những gì của tôi, mà tôi sanh ra oán-giận. Tôi giận vì tôi thấy những gì tôi quí đang bị xâm-phạm.

So-sánh hai câu thứ ba và thứ tư ở cả hai bài Kệ, ta thấy:

(a).- Thái-độ khác nhau giữa người giận và người chẳng giận:

- "Ai ôm-ấp mãi tâm-niệm ấy": người giận cứ ghim chặt trong bụng mình lời nói và hành-động của người đã xâm-phạm mình;

-’‘Ai sớm vứt đi tâm-niệm ấy": người chẳng giận biết gạt khỏi bụng mình lời nói và hành-động của người đã xâm-phạm mình.

- "Oán-hận chẳng nguôi, nặng cõi lòng": cơn giận khởi lên, chẳng những làm cho người giận tức-tối lên, nó còn đè nặng cõi lòng nữa, nghĩa là, nó nung-nấu, sôi sùng-sục, kéo dài sự khó chịu cho đến chừng nào quên giận đi thì mới thôi.

- "Oán-hận liền nguôi, nhẹ cõi lòng": cơn giận chẳng kịp nổi lên, lòng người bị chọc giận cảm thấy nhẹ-nhàng và vui hơn, vì đã "thắng" được mình, khi biết người gây oán-hận dầu có nói hay làm gì cũng chẳng "thấm" vào trong mình mình được.

1.- Học thuộc lòng hai bài Kệ nầy. Học xong bài Kệ số 003, là thuộc luôn cả bài Kệ số 004. Tại sao? - Vì chỉ cần đổi có mấy chữ rất quan-trong nầy: đổi chữ ôm-ấp ra thành chữ vứt đi; đổi chữ chẳng nguôi ra thành chữ liền nguôi; đổi chữ nặng cõi lòng ra thành chữ nhẹ cõi lòng.

2.- Làm sao mà "Vứt Đi" được để cho "Nhẹ Cõi Lòng"?

Học thuộc lòng hai bài Kệ thì chẳng quá khó; đổi mấy chữ ở bài Kệ số 003 ra mấy chữ ở bài Kệ số 004 cũng chẳng phải quá khó, nhưng từ "Nặng cõi lòng" mà trở nên "Nhẹ cõi lòng" thì chẳng phải dễ. Phải tu cả đời mới khiến cho lòng mình được thanh-tịnh, nhẹ-nhàng.

Tôi xin đề-nghị vài cách "Vứt Đi cái Giận-Hờn" như sau:

- Cách thứ nhứt: hãy tìm ngay một ly nước lạnh, chẫm rãi uống từng ngụm và tự nói với mình: "Đừng có giận làm gì cho mệt!"

- Cách thứ hai: nếu chẳng có sẵn ly với nước, thì xin ngẩng đầu lên, nhắm mắt lại và chẫm-rãi hít vào một hơi dài, nghe luồng không-khí đi sâu vào, rồi thở từ từ ra, cũng nghe hơi xuyên qua lỗ mũi; thở như thế đến năm, mười hơi thì có lẽ người đang nói nặng kia cũng phải ... nín.

- Cách thứ ba: đừng nhìn vào người đang nói nặng, hãy nhìn vào bên trong lòng mình và thành-tâm niệm nho-nhỏ: Mô Phật! Chớ nên niệm ở đầu môi chót lưỡi, mà phải niệm chơn-thành, nếu tưởng thấy được tượng Phật đang ngồi trên toà sen thì rất quí. Tôi chắc niệm chừng năm sáu tiếng như thế, người nói nặng kia cũng ... bực mà nói: "Tao nói mầy có nghe không?" Ấy, đó là hiệu-lực của câu niệm đấy! Cứ niệm tiếp-tục, đừng trả lời, rồi thì chỉ còn tiếng Mô Phật, mà tiếng chửi bới im!

Trong ba cách nầy, tôi thấy cách thứ ba hiệu-nghiệm nhứt. Không tin, xin mời bạn gặp dịp làm thử xem!

Nhưng mà, khi bạn đang giận, bạn đâu biết bạn giận để đi tìm nước uống, để thở dài hơi, để Mô Phật. Vậy chỗ khó là chính mình phải biết mình đang giận, để tìm cách khắc-phục cơn giận. Làm sao biết?

3.- Câu hỏi: "Mình đang giận, làm sao biết mình đang giận?", nghe có vẻ lẩm-cẩm, nhưng câu hỏi đó chứa một sự-thật rất quan-trọng, và câu trả lời chẳng phải dễ tìm thấy. Sự-thật quan-trọng đó là, khi giận người ta như điên lên, chỉ biết hướng về đối-tượng mà trả thù cho hả cơn giận, chớ đâu có thời-giờ quay vào bên trong lòng mình mà nhìn xem tâm mình đang sôi sùng-sục như nồi cơm đang nấu trên bếp. Câu trả lời cho xác-đáng chẳng dễ tìm là vì rất khó cho mình nhìn biết tâm mình một cách vô-tư.

- Vì mình hay hướng ra bên ngoài, ít khi chịu quay vào bên trong để tự quán-sát và tự phán-xét mình. Nếu biết quay vào bên trong tâm mình, kinh sách gọi đó là phản quang tự-kỷ, nghĩa là dùng ánh-sáng của tâm-trí mình quay về chiếu rọi lấy tâm-trí của chính mình.

- Vì mình hay binh-vực mình, ít khi chịu thẳng-thắn nhìn lấy lỗi của mình, lại hay tìm cớ để bào-chửa cho cái Ta của mình. Nếu biết quên được cái Ta đó, hay cao hơn nữa biết vứt bỏ luôn cái Ta đó, kinh-sách gọi là thông-đạt được lẽ Vô-ngã của nhà Phật (vô = chẳng có; ngã = cái Ta). Và nếu chẳng những tâm-trí biết được lẽ Vô-ngã mà cả ý-tưởng, lời nói và việc làm đều theo đúng lẽ Vô-ngã, thì đang chứng-đắc được điều quan-trọng nhứt trong công việc tu-hành: tu là tu tâm mình.

5.- Thế nào là "Tu là tu tâm mình"? - Tu chẳng phải là chỉ ăn chay, đi chùa, lạy Phật, tụng kinh, niệm Phật mà đủ. Các việc vừa kể rất cần-thiết, nhưng chỉ là những hình-thức giúp cho mình biết hướng về bên trong mình, tập sao cho tâm-trí mình trở nên nhẹ-nhàng, trong-sáng hơn. Đến được mức tâm thamh-tịnh là được GIÁC-NGÔ và GIẢI-THOÁT.

6.- Bốn bài Kệ đầu-tiên trong Kinh Pháp-Cú vạch ra rõ con đường TU TÂM cho ta. Hai bài Kệ số 1 và số 2 chỉ rõ Tâm-Ý là nơi ta phải làm sao cho trong-sáng lên. Hai bài số 3 và số 4 dạy cách vứt đi sự Sân-Hận, để cho Tâm được nhẹ-nhàng hơn. Có ba món độc làm cho Tâm nặng-nề chẳng giải-thoát được: Tham, Sân và Si. Con đường tu tâm là dẹp sạch ba món độc-hại đó để được GIÁC-NGÔ và GIẢI-THOÁT. Chỉ có thế!

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ. Trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến việc hai người phụ-nữ có mối thù truyền-kiếp.

Vào thời xa xưa, một gia-chủ kia có một người vợ hiếm-hoi, chẳng sanh con cái. Bà sợ bị chồng phụ-bạc, nên dàn-xếp để cưới thêm một người vợ thứ cho chồng. Khi người vợ thứ có thai, người vợ lớn lén để thức-ăn kỵ-thai cho người vợ thứ ăn, thành ra bị hư-thai. Đến khi thụ-thai lần sau, người vợ lớn cũng ghen-tức và dùng mưu-kế cũ, khiến cho người vợ thứ phải chết. Trước khi lâm-chung, người đàn-bà bất-hạnh đó phát lời thề là sẽ báo thù người vợ chánh và con cái của bà ta. Do đó, mối oan-cừu nhiều đời khởi lên từ đấy.

Trong hai kiếp sống Luân-hồi tiếp theo, cả hai người tái-sanh, một đời, làm gà mẹ và mèo cái; một đời, làm nai cái với beo gấm. Đến đời sau nữa, một người được sanh vào một nhà quí-tộc ở nước Xá-vệ; còn một người hiện thân làm nữ-quái tên là Kha-Ly.

Một ngày kia, nữ-quái Kha-Ly rượt đuổi theo người phụ-nữ quí-tộc đang bồng con trên tay. Bà mẹ sợ con bị hại, nghe nói có Đức Phật đang giảng pháp tại Kỳ-viên-tự, mới ôm con chạy vào, đặt đứa con dưới chơn Phật để xin bảo-hộ. Nữ-quái Kha-Ly đuổi theo đến cổng chuà, bị vị giữ cửa ngăn lại, chẳng cho vào. Đức Phật quán thấy thế, liền bảo người canh cổng cứ cho vào, để Ngài chỉ-dạy cho cả hai người phụ-nữ.

Sau khi hỏi đầu-đuôi câu chuyện, Đức Phật liền kể lại ngọn ngành mối thù truyền-kiếp từ các đời trước của họ: hai người vợ, cùng có chung một chồng, ghen-tức nhau; mèo cái giết hại gà con của mẹ gà; beo gấm ăn thịt nai tơ của nai cái, và cho đến nay, một người có con còn một người chạy theo bắt. Đức Phật liền giải-thích cho họ biết, tâm sân-hận làm cho oán-thù càng ngày càng tăng-gia; chỉ có thiện-ý hoà-giải và tình hữu-nghị mới có thể chấm dứt hận-thù. Cả hai cảm-động nghe lời Phật dạy và nhờ đó mà vui-vẻ với nhau, quên mối thù xưa.

Đức Phật liền bảo người mẹ bồng đứa con trao cho nữ-quái. Bà mẹ ngần-ngại một lát, rồi vâng lời. Nữ-quái ôm lấy đứa con, hôn-hít nó như con mình đẻ, rồi trả nó lại cho mẹ nó. Đến đây, mới thật chấm dứt hẳn mối thù giữa hai người.

Bấy giờ, Đức Phật mới đọc lên bài Kệ:

- Nữ-quái: nữ = đàn-bà, cô gái; quái = kỳ-dị . Theo trong kinh, đó là một hạng chúng-sanh, gọi là ngạ-quỉ, nghĩa là quỉ đói.

- Gia-chủ: gia = nhà; chủ = chủ; chủ nhà.

- Hiếm-hoi: nói về người đàn-bà chẳng sanh con được.

- Phụ-bạc: phụ = làm trái ngược; bạc = lạt-lẽo; phụ-ơn và bạc-tình, nghĩa là chẳng thương mến, ghét bỏ.

-Vợ chánh, vợ thứ: theo chế-độ đa-thê ( = có nhiều vợ), người chồng, ngoài người vợ chánh-thức, còn có thể cưới thêm nhiều người vợ thứ khác nữa. Vợ chánh có quyền làm bà chủ nhà; trong khi đó, vợ thứ đóng vai phụ-thuộc như người ở trong nhà.

- Thụ-thai: mang thai trong bụng.

- Kỵ-thai: chất gây nguy-hiểm đến tánh-mạng của cái thai.

- Hư-thai: cái thai chết trước khi được sanh ra khỏi bụng mẹ.

- Lâm chung: lâm = vào lúc; chung = hết; vào lúc sắp chết.

- Bất-hạnh: bất = chẳng có; hạnh = hạnh-phước; xấu số, vô-phước.; gặp chuyển rủi-ro, nguy-hiểm.

- oan-cừu = thù-oán.

- Tái-sanh: tái = một lần nữa; sanh = sanh đẻ; sanh lại lần nữa.

- Quí-tộc: quí = cao-sang; tộc = dòng họ; nhà giàu-sang.

- Kha-Ly: tên thật bằng tiếng Pali là Kàlayakkhini.

- Bảo-hộ: che chở cho.

- Truyền-kiếp: truyền = chuyển tới; kiếp = đời sống; nhiều đời.

- Thiện-ý: thiện = lành; ý = tư-tưởng; ý-tưởng lành, tốt.

- Hoà-giải: hoà = yên lành; giải = mở ra; vui hoà với nhau, chẳng tranh-chống nhau nữa.

- Hữu-nghị: hữu = bằng-hữu, bè-bạn thân; nghị = tình giao-kết; tình bạn thân-thiết với nhau.

- Thiên-thu: thiên = một ngàn; thu = mùa thu; ngàn thu, ngàn xưa

Tích chuyện kể lại mối thù nhiều đời giữa hai người đàn-bà ghen-tức nhau: một đời làm vợ chung một chồng, một đời làm mẹ gà và mèo cái, một đời làm nai cái và beo gấm, đến thời Đức Phật, trở lại làm người. Nguyên-nhơn chỉ vì một người có con, một người chẳng có, nên ganh-tức hại mẹ con người kia. Nhờ Đức Phật hoà-giải, chỉ cho họ thấy, chẳng thể lấy oán mà báo oán, phải đem lòng thân-hữu mà đối xữ với nhau thì thù-hận mới tiêu-tan.

Lấy oán mà báo oán, oán oán kéo dài mãi mãi. Bỏ lòng oán-giận thì mọi mối thù-hận sẽ tiêu-tan. Đó là định-luật từ ngàn xưa và vẫn còn đúng đến ngàn sau.

1.- Hãy cắt đứt dây oan-trái: người hại mình, mình hại lại, người lại trả thù, như thế, cả hai bị ràng buộc trong mối dây oan-trái ( = nợ oán). Muốn thoát khỏi sự ràng-buộc nầy, chỉ có cách là chẳng nên thù-oán ai, nên nhẫn-nhục chịu đựng và có lòng tha-thứ rộng-rãi.

- bị người lấn, chớ xô lại; hãy tránh ra xa, cả hai đều vui cả.

- bị người nói xấu, chớ tìm cách vạch lỗi người để bêu-riếu vì người cũng sẽ làm như thế đối với mình. Kết-quả cả hai đều xấu và lại chẳng chịu nhìn mặt nhau trong niềm vui, hoá ra cả hai cùng khổ cả.

- đem lòng thù ai khiến mình nặng lòng như mang một hòn đá.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có nhắc việc chư Tăng ở Cô-sâm-bi tranh-cãi nhau.

Lúc bấy giờ, chư Tăng ở Cô-sâm-bi chia rẽ nhau ra thành hai nhóm: một nhóm theo vị Giáo-thọ chuyên-giảng về Luật-Tạng và một nhóm theo vị Giáo-thọ chuyên-giảng về Kinh-Tạng. Họ tranh-cãi với nhau luôn. Ngay cả Đức Phật cũng chẳng thể khiến cho họ thôi cãi-vã, do đó Đức Phật mới rời bỏ họ, đi đến rừng Pali-lai, ngụ trong khu vườn Ra-khi-ta, sống qua mùa An-cư kiết-hạ một mình, được voi Pali-lai theo hầu-cận.

Các thiện-nam, tín-nữ ở Cô-sâm-bi, nghe tin Đức Phật đã rời Kỳ-viên-tự và khi biết được lý-do tại sao Ngài lại ra đi, họ liền từ-chối chẳng tiếp-tục cúng dường, dưng thực-phẩm cho các vị tỳ-kheo còn ở lại nữa. Điều nầy khiến cho chư Tăng phải lâm vào cảnh khổ-sở, vì lúc bấy giờ là mùa An-cư kiết-hạ, chư Tăng chẳng được phép đi ra ngoài khất-thực. Bấy giờ, họ mới tỉnh-ngộ và ý-thức được lỗi-lầm đã tranh-cãi nhau. Họ bắt đầu hoà-giải với nhau và chấm dứt sự chia-rẽ. Nhưng các thiện-nam, tín-nữ vẫn chưa chịu kính-nễ, cúng-dường họ như xưa, cho đến khi nào họ đến sám-hối tội-lỗi trước Đức Phật. Nhưng vì Đức Phật ở xa và đang mùa an-cư, nên chư Tăng phải sống qua ba tháng hè trong sự thiếu-thốn.

Khi mùa an-cư chấm dứt, Đại-đức A-nan-đà mới hướng-dẫn chư Tăng đến lễ Phật và trình lời thỉnh-cầu của ông Cấp-cô-độc và tín-chúng, khẩn-khoản mời Phật quay về tịnh-xá Kỳ-viên. Bấy giờ, Đức Phật mới trở về, theo sau có cả các vị tỳ-kheo. Khi về đến chùa Kỳ-viên, chúng Tăng đồng quì dưới chơn Phật, sám-hối tội-lỗi. Đức Phật mới quở-trách họ đã cãi lời Ngài và dạy rằng, mọi người ai cũng sẽ chết, tranh-cãi nhau ích-lợi gì đâu. Rồi Đức Phật liền nói lên bài Kệ sau đây:

- Cô-sâm-bi: tên điạ-danh nầy theo tiếng Pali là Kosambi.

- Rừng Pali-lai: tên khu rừng nầy bằng tiếng Pali là Pàlileyyaka. Con voi theo hầu Phật ở rừng nầy có tên là Pàlileyya.

- Vườn Ra-khi-ta: tên khu vườn nầy bằng tiếng Pali là Rakkhita.

- Giáo-thọ: vị Tỳ-kheo thông-thạo Kinh-điển, chuyên giảng dạy giáo-lý cho các tỳ-kheo khác.

- Luật-Tạng: Luật = giới-luật của Phật đặt ra cho các tín-đồ tuân theo trong khi tu-hành; Tạng = cái giỏ hay cái đảy đựng các quyển kinh-sách. Luật-Tạng là Tạng thứ nhứt của Tam Tạng Kinh-điển trong Giáo-pháp của Đức Phật. Hai Tạng kia là: Kinh-Tạng, gồm các quyển Kinh và Luận-Tạng, gồm các bài luận giải-thích rõ thêm về Kinh-điển.

- An-cư kiết-hạ: An-cư = ở yên; kiết hạ = qua mùa hạ. Vào ba tháng mùa hè ở Ấn-độ mưa nhiều, côn-trùng sinh-sản, nên Đức Phật đặt ra khoá An-cư Kiết-hạ, để chư Tăng quay về chùa, ở yên trong ba tháng, chẳng đi ra ngoài, sợ đạp chết côn-trùng. Trong thời-kỳ nầy, chư Tăng lo tu-tập, trao đổi kinh-nghiệm. Cứ mỗi năm có dự một khoá an-cư như thế, tỳ-kheo được tăng thêm một tuổi-đạo.

- Thiện-nam, tín-nữ: thiện = lành, nam = đàn ông; tín = tin-tưởng; nữ = đàn-bà; chỉ đến những người tin theo đạo Phật, tu tại nhà và đến chùa giúp đỡ chư Tăng cùng cúng-dường thực-phẩm, thuốc, men, lễ-vật.

- Tỉnh-ngộ: tỉnh = thức-tỉnh, biết ra; ngộ = hiểu ra được.

- Ý-thức: ý = ý-nghĩ, tư-tưởng; thức = biết; bắt đầu thấy và hiểu rõ trong lòng. Biết mà chẳng để-ý, thì chẳng gọi là ý-thức được.

- hoà-giải: hoà = hoà-thuận với nhau; giải = cởi mở ra, bỏ đìều chống-đối; làm lành lại với nhau, hết thù-oán.

- Cấp-cô-độc: tên một vị trưởng-giả giàu lòng từ-thiện, thường cứu-giúp những người cô-đơn. Tên thật là Anàthapindika. Chính ông nầy đã mua đất và cất tịnh-xá Kỳ-viên để Phật và chư Tăng trú-ngụ.

- Khẩn-khoản: thành-tâm nài-nỉ.

- Sám-hối: nhìn nhận lỗi đã làm và hứa chẳng tái-phạm nữa.

Tích chuyện mang hai ý-nghĩa sau đây:

1.- Vì cố-chấp, các vị Tỳ-kheo ở Cô-sam-bi đã phạm lỗi tranh-cãi nhau và chia rẽ: Vì cho rằng nhóm của mình theo Luật-Tạng, hay theo Kinh-Tạng, giỏi hơn nhóm kia, nên các vị Tỳ-kheo mới sanh ra cãi-vã để rồi khiến cho Tăng-đoàn bị chia rẽ. Theo giới-luật nhà Phật, kẻ gây sự chia rẽ trong Tăng-đoàn, sẽ bị trục-xuất; và khi mất đi, sẽ sa vào điạ-ngục.

2.- Phản-ứng của thiện-nam, tín-nữ đã thức-tỉnh các vị Tỳ-kheo ở Cô-sâm-bi: Khi các vị Tỳ-kheo chia rẽ và tranh-cãi nhau ồn-ào, Đức Phật đã khuyên-can, nhưng họ vẫn cố-chấp nên chẳng biết nghe theo. Đến khi các thiện-nam, tín-nữ thấy lỗi của họ, chẳng chịu tiếp-tục cung-dưỡng họ nữa, họ mới sáng mắt ra. Tỳ-kheo là gương-mẫu tu-hành để cho dân-chúng noi theo, nay lại bị dân-chúng "dạy cho bài học về nhẫn-nhục", nên các vị Tăng đành phải chịu khổ-cực, thiếu-thốn, trong suốt ba tháng mùa hè.

Bài Kệ rất rõ-ràng, chẳng có chữ nào khó, chứa đựng một sự-thật vô-cùng quan-trọng: Cái chết đang rình sẵn, chờ đợi mọi người, chẳng sót một ai. Ai cũng biết là mình thế nào rồi cũng phải chết, thế mà lúc còn sống, cứ mãi lo tranh hơn thua nhau. Hơn nhau nơi lời nói nào có ích-lợi chi lớn. Có biết đâu, đùng một cái Thần Chết đến, mọi việc đều buông xuôi! Lúc bấy giờ, nghiệp còn chưa dứt, phải chịu tái-sanh trong vòng Luân-hồi mãi mãi khổ-sở triền-miên. Thế nên, phải ngưng tranh-cãi nhau ngay và lo đến việc tu-hành cho thân-tâm dứt nghiệp mà được giác-ngộ và giải-thoát.

1.- Học thuộc lòng bài Kệ nầy, và ôn lại bài Kệ số 005.

2.- Mỗi khi sắp cãi nhau với ai, nên nhớ lại: đừng tranh hơn thua nhau từ lời nói, mà phải biết Thần Chết đang chực sẵn kia, mình và người đang cãi với mình, chưa biết ai bị mời đi trước, thế thì còn mất thời giờ cãi-vã nhau làm chi! Có ai cãi được với Thần Chết?

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại thành-phố Sê-ta, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến chuyện hai anh em người buôn-bán tên là Đại-Khả-La và Tiểu-Khả-La.

Hai anh em Khả-La có dịp được nghe Đức Phật giảng-pháp ở thành-phố Sê-ta, nơi họ trú-ngụ. Đại-Khả-La hiểu được lời-lẽ thâm-sâu của Đức Phật, nên mới thỉnh-cầu Đức Phật cho gia-nhập Tăng-đoàn. Người em là Tiểu-Khả-La cũng bắt-chước anh, nhưng trong bụng lại nghĩ, hãy tạm tu trong một thời-gian, rồi sẽ rủ anh trở về nhà mà hoàn-tục.

Đại-Khả-La tu-hành rất tinh-tấn, thường đến nghĩa-trang để quán-tưởng về lẽ vô-thường. Không bao lâu, Đại-Khả-La chứng-đắc được đạo-quả A-la-hán. Bấy giờ, Đức Phật và chư Tăng đang trú-ngụ trong rừng Sim-sa-ba, gần thành-phố Sê-ta. Các người vợ của Tiểu-Khả-La hay tin, mới chuẩn-bị rước Phật và chư Tăng về nhà để dưng cơm cúng-dường. Tiểu-Khả-La xin phép được về nhà trước để giúp lo sắp đặt chỗ ngồi cho Đức Phật và chúng Tăng. Khi thấy chồng trở về, các bà vợ liền xin chồng cổi áo cà-sa và mặc thường-phục vào. Sau buổi lễ cúng-dường, Tiểu-Khả-La ở lại nhà luôn.

Qua ngày hôm sau, các bà vợ cũ của Đại-Khả-La cũng muốn bắt chước mưu-kế của các cô em bạn dâu là vợ của Tiểu-Khả-La, đến thỉnh Đức Phật và chư Tăng về nhà cúng-dường. Đại-Khả-La cũng theo chơn Đức Phật về nhà cũ. Sau buổi lễ, Đại-Khả-La cũng lưu lại nhà, khi Đức Phật và chư Tăng trở về tịnh-xá. Bấy giờ, có một số tăng-nhơn thắc-mắc, tại sao Đại-Khả-La lại được phép ở lại nhà, và họ lo-lắng rồi đây Đại-Khả-La cũng hoàn-tục như người em. Lúc ấy, Đức Phật mới bảo họ, hai anh em Khả-La chẳng giống tánh nhau. Người em thì lười-biếng, ham-mê dục-lạc, thường mong-muốn có cơ-hội để trở lại đời sống gia-đình, còn người anh tu-hành rất tinh-tấn, dứt khoát với mọi ràng-buộc ở thế-gian.

Khi ấy ở nhà các bà vợ cũ muốn thay thường-phục cho Đại-Khả-La, nhưng chẳng được, vì Đại-Khả-La, đã chứng-đắc đạo-quả, vận-dụng thần-thông, bay lên trên không và đáp xuống bên cạnh Phật khi Ngài vừa nói chuyện xong với các tăng-nhơn còn thắc-mắc về Đại-Khả-La.

Bấy giờ, Đức Phật mới nói lên hai bài Kệ, như sau đây:

Tiếng Việt: Tiếng Pali:

- Hoàn-tục: hoàn = trở lại; tục = thế-tục; đã đi tu rồi mà nay trở lại đời sống gia-đình như trước.

- Vô-thường: vô = chẳng có; thường = thường-hằng, luôn luôn như vậy hoài, chẳng bị hư-hoại. Theo Lẽ Vô-thường, thì chẳng có một sự-vật nào trên thế-gian nầy mà chẳng bị biến-đổi, rồi suy-hoại đi.

- Đạo-quả: Đạo = con đường tu-tập, đường lối tu-hành; quả = quả-vị, ngôi-vị, khi tu-hành đã thành-công. Hai chữ đạo-quả dịch từ chữ Pali là Magga (Đạo, con đường) và Phala (Quả, trái cây).

- Thường-phục: thường = thường ngày; phục = y-phục, quần-áo; thường-phục ở đây là quần-áo mặc lúc chưa đi tu.

- Chị em bạn dâu: các người đàn-bà làm vợ cho hai anh em ruột.

- Dục-lạc: dục = ham muốn; lạc = vui; thú vui. Dục-lạc ở đây chỉ vào thú vui vật-chất, do các giác-quan mang lại, như ăn ngon, nghe hát...

- Giác-quan: giác = biết; quan = cơ-quan, bộ-phận. Ta có năm giác-quan: mắt, tai, mũi, lưỡi và da trên thân.

- Điều-độ: giữ đúng chừng mực, không đi quá mức.

- Ma-quân: Ma = loài Ma; quân = quân lính, quyến-thuộc. Ở đây, chữ Ma-quân có nghĩa là sự cám-dỗ.

- Quán tấm thân bất-tịnh: quán = suy-tưởng sâu-xa về một vấn-đề gì; thân bất-tịnh = thân là tấm thân thể-xác nầy; bất = chẳng; tịnh = trong-sạch. Quán thân bất-tịnh là suy-tưởng về tấm thân vật-chất nầy bên ngoài xem đẹp-đẽ mà bên trong chứa nhiều chất dơ, như mủ, máu, đờm, dãi, nước tiểu, phẩn, v.v. Biết quán thân bất-tịnh sẽ sanh ra nhàm-chán, chẳng chạy theo thú-vui vật-chất của các giác-quan trên thân nữa.

- các căn: căn = nơi phát-sanh ra các cảm-thọ và tư-tưởng. Ta có năm giác-quan, nhưng trong Phật-học phân-biệt đến sáu căn: nhãn-căn (mắt), nhĩ-căn (tai), tị-căn (mũi), thiệt-căn (lưỡi), thân-căn (da trên thân) và ý-căn (bên trong tâm).

- Tam-Bảo: tam = ba; bảo = vật quí-báu. Tam-Bảo là ba ngôi quí-báu mà ta tìm về nương-tựa: (1) Phật-bảo tức là Đức Phật; (2) Pháp-bảo tức là Giáo-pháp của Đức Phật đã giảng-dạy và (3) Tăng-bảo tức là Tăng-đoàn gồm các vị tu-hành noi theo con đường của Đức Phật.

Tích chuyện liên quan đến người đã xuất-gia, nghĩa là những bực tu-hành đã dứt bỏ mọi liên-hệ với gia-đình và ngoài xã-hội. Tuy nhiên, đứng về phương-diện của người Phật-tử tại-gia, chúng ta có thể tìm thấy các ý-nghĩa sau đây:

1.- Đi tu là việc khó, phải có đủ phước-duyên mới xuất-gia được.: Hai anh em ông Khả-La, một người đi tu luôn được, còn một người thì không, đó là vì quyết-tâm của mỗi người khác nhau, một người đã dứt-khoát cắt đứt sợi dây thân-ái gia-đình, một người còn ham-mê các thú-vui vật-chất trong nhà. Người Phật-tử trước khi quyết-định xuất-gia, phải xét cho cẩn-thận xem lòng mình và hoàn-cảnh mình có thuận-tiện chưa.

2.- Thắng được sự quyến-rũ là do quyết-tâm: Trưởng Lão Khả-La đã thắng được sự quyến-rũ của các bà vợ cũ là do quyết-tâm của Ngài chọn con đường giác-ngộ và giải-thoát. Còn ông Tiểu-Khả-La hoàn-tục là vì ngã theo sự quyến-rũ của các bà vợ; vả lại, khi đi tu, ông ta chỉ tính tu tạm một thời-gian mà thôi, chưa dứt khoát hẳn với đời sống thế-tục. Vào chùa tu trong một thời-gian, rồi trở lại đời sống gia-đình, với mục-đích đền ơn cha-mẹ và tạo cơ-duyên tu-hành cho kiếp sau, là việc đáng tán-thưởng; ở các nước theo Phật-Giáo nguyên-thuỷ đều có tập-tục nầy.

3.- Đức Phật biết chắc là Trưởng-Lão Khả-La sẽ trở lại chùa tu: Ngài biết chắc như thế, vì Ngài đã thấy rõ tánh-tình và đạo-hạnh của Trưởng-Lão Khả-La, người đã chứng-đắc đạo-quả A-la-hán, mọi ham-muốn đều đã dứt sạch.

Bài Kệ số 007 ứng-dụng cho Tiểu-Khả-La, bài sau chiếu vào Trưởng-Lão Đại-Khả-La.

1.- Những tật xấu khiến cho ta bị Ma quật ngã: (1) ham thú-vui vật-chất ( = ham mê dục-lạc), (2)chẳng kềm-chế các giác-quan, nhứt là mắt và tai (ham sắc đẹp, ham nghe lời khen, dụ-dỗ), (3) chẳng ăn-uống điều-độ (ham ăn ngon), (4) lười-biếng (thiếu sự cố-gắng), (5)chẳng năng-lực gì ( = sống buông-lung, chẳng tinh-tấn tu-hành). Bị Ma cám-dỗ, có nghĩa là mình hèn-yếu, chẳng chống-cự nổi với sự ham-muốn.

2.- Những tánh tốt khiến cho ta khuất-phục được Ma: (1) quán thân bất-tịnh (rồi nhàm-chán thân dơ-dáy, hết ham thú vui xác-thịt), (2) khéo diều-phục các căn (chẳng chạy theo cảnh-vật bên ngoài để bị quyến-rũ), (3) ăn-uống điều-độ (giữ gìn sức khoẻ, đủ sức chống lại mọi cám-dỗ), (4) vững tin ngôi Tam-Bảo (tạo thêm sức mạnh tinh-thần) và (5) siêng-năng tinh-cần (khiến cho sự lười-biếng, ham vui bị khuất-phục). Ma-quân đến phá, bị thất-bại, có nghĩa là chiến-thắng được sự cám-dỗ bên trong lòng mình.

- người ham dục-lạc như cây mềm, bị ngọn gió to (sự cám-dỗ như Ma đến phá) nhổ đứt cả gốc ngọn.

- người biết dứt bỏ dục-lạc như vách đá kiên-cố, gió to (của Ma-quân đến khuấy) cũng chẳng làm gì nổi.

2.- Tập dứt bỏ từ-từ năm tật xấu nói trong bài Kệ số 007: bắt đầu bằng việc ăn uống có điều-độ, như sau bữa cơm chiều, trước khi đi ngủ, chẳng ăn quà bánh, nếu có đói thì uống ly sữa nóng cũng đủ. Kế đó, đến việc kiểm-soát các giác-quan, bắt đầu bằng hai con mắt, như nghe nói có cái gì lạ, đẹp, đừng cố chạy đi tìm xem. Còn các tật khác, xin hãy tự tìm thấy và tự mình bỏ lấy từ-từ.

3.- Tập-luyện thêm những đức tánh tốt nói trong bài Kệ số 008: nếu tập dứt bỏ được các thói xấu kể trong bài Kệ số 007, thì đương-nhiên được các tánh tốt nói trong bài Kệ số 008. Riêng về vững tin ở Ngôi Tam-Bảo, thì phải siêng đi chùa, đọc kinh và niệm Phật. Thông thường, người ta chờ xem lời cầu xin, khi lạy Phật, có linh-nghiệm không rồi mới tin ở Phật, ở Pháp và ở Tăng. Đó là niềm tin chưa trọn-vẹn, tin mà còn đòi cho có được phần thưởng! Một niềm tin trong-sạch chẳng trông đợi ơn-huệ nào của ai.Tin ở Phật, vì Phật là bực Đại-giác-ngộ. Tin ở Pháp, vì Pháp dạy ta đường hay nẻo phải. Tin ở Tăng, vì Tăng đang đi theo con đường chơn-chánh của Phật. Thế thôi! Đừng chờ mong được gì rồi mới tin!

4.- Có Ma hay chẳng có Ma? Theo kinh sách thì có Ma: (1)tử-ma, là thần-thức người chết vất-vưởng, lang-thang, (2) ngũ-ấm-ma là những khổ-não do năm ấm trong thân tạo nên; (3) phiền-não-ma là những phiền-não do tham, sân, si gây ra và (4) thiên-ma tức là Ma Ba-tuần ở trên cung Trời Tha-hoá Tự-tại thường hiện xuống cám-dỗ.

Nhưng nếu ta tin rằng mình đủ sức chống lại sự cám-dỗ của lòng mình, thì việc có Ma hay không, có hề gì đâu?

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến chuyện Đề-bà-đạt-đa mặc áo cà-sa.

Vào độ ấy, hai vị đại-đệ-tử của Đức Phật là các Tôn-giả Xá-lợi-phất và Đại Mục-kiền-liên, từ Xá-vệ đến thành Vương-xá, để giảng đạo. Dân-chúng ở thành Vương-xá tổ-chức một lễ cúng-dường, dưng thực-phẩm lên hai vị Tôn-giả và chư Tăng tháp-tùng. Có một người tín-chủ, nhơn dịp nầy, đem một khúc vải quí, giá đáng ngàn vàng, trao cho ban tổ-chức, với lời dặn: đem bán đi để lấy tiền sung vào quỹ, nếu quỹ còn thiếu, bằng không thì đem vải dưng cho vị tỳ-kheo nào mà ban tổ-chức nhận thấy xứng đáng mặc vải ấy. Vì quỹ còn dư tiền, nên ban tổ-chức đem dưng cho một vị tỳ-kheo. Hai tôn-giả Xá-lợi-phất và Đại Mục-kiền-liên sau đó rời Vương-xá trở về Xá-vệ, nên ban tổ-chức mới đem trao cho Tôn-giả Đề-ba-đạt-đa là người thường-trú ở thành Vương-xá. Tôn-giả Đề-bà-đạt-đa liền đem cắt may thành áo cà-sa, và khoác lên đi đó đây với niềm hãnh-diện.

Có một vị Tăng ở Vương-xá nhìn thấy Tôn-giả Đề-bà-đạt-đa có vẻ khoe-khoang về chiếc áo quí, khi đến đảnh-lễ Phật, mới bạch cùng Đức Phật. Đức Phật bảo, đấy chẳng phải là lần thứ nhứt Đề-bà-đạt-đa mặc chiếc áo cà-sa mà mình chẳng xứng đáng mặc. Rồi Đức Phật mới kể lại câu chuyện xưa về Đề-bà-đạt-đa như sau:

Vào một thời xa xưa, Đề-bà-đạt-đa là một người thợ săn voi trong rừng. Trong khu rừng ấy có một đàn voi đông-đảo, mỗi khi thấy một vị Bích-chi Phật đi ngang qua, chúng liền qùi xuống đảnh-lễ. Đề-bà-đạt-đa núp trong lùm cây, thấy thế, liền nghĩ ra một mưu-kế để săn voi. Nhơn lúc vị Bích-chi-Phật cổi áo ra tắm bên bờ suối, Đề-bà-đạt-đa liền lấy trộm chiếc áo cà-sa. Hôm sau, y lấy áo cà-sa khoác lên mình, dấu mũi chiã nhọn bên trong, đi vào rừng. Đàn voi ngỡ là vị Bích-chi-Phật đi đến, liền qùi xuống. Đề-bà-đạt-đa dễ-dàng phóng chĩa ra giết thú. Ngày qua ngày, đàn voi càng thưa lần vì số voi bị giết, khiến cho con voi đầu-đàn ngạc-nhiên, và theo trông chừng mỗi khi có người vào rừng. Khi thấy voi cùng đàn bị phóng chĩa, voi đầu-đàn vượt lên trước, dùng vòi quật ngã... người thợ săn gian-trá. Nhìn thấy chiếc áo cà-sa trên mình người thợ săn, voi đầu-đàn ngừng lại, tha chết cho y.

Kể đến đây, Đức Phật cho biết, vào thời ấy, con voi đầu-đàn đó chính là tiền-thân của Đức Phật, và ngày nay Đề-bà-đạt-đa khoe-khoang chiếc áo cà-sa, đó chẳng phải là lần thứ nhứt mà một người chưa xứng đáng lại lạm-dụng y-phục của nhà tu-hành chơn-chánh.

Rồi Đức Phật mới đọc lên hai bài Kệ sau đây:

Tiếng Việt Tiếng Pali

- Đại-đệ-tử: đại = lớn; đệ = em; tử = con; ngưòi học-trò lớn, người đệ-tử lớn và giỏi. Đức Phật Thích Ca có mười người đại-đệ-tử, tôn-giả Xá-lợi-phất là người trí-huệ bực nhứt, tôn-giả Mục-kiền-liên, thần-thông đệ nhứt.

- Tôn-giả: tôn = tôn-trọng; giả = người; người đáng tôn-kính.

- Tháp-tùng: tháp = đi theo, gắn vào; tùng = theo; đi theo ai.

- Tín-chủ: tín = tin-tưởng; chủ = chủ; người tin Đạo, thường dưng cúng lễ vật vào chùa.

- Quỹ: tiền trong hội, để chi-phí chung cho hội.

- Thường-trú: thường = luôn luôn ở đấy; trú = ở, ngụ. Vị Tăng thường-trú tại môt chùa là vị Tăng ở luôn tại đó, chẳng đi chỗ khác.

- Bích-chi-Phật = tiếng Pali là Paccekabuddha, bực tu-hành đã giác-ngộ và giải-thoát như Phật, nhờ tu Tứ-Diệu-Đế, vào thời chẳng có Phật ra đời. Bích-chi-Phật chỉ tự mình giác-ngộ mà chẳng đi giác-tha, nghĩa là chẳng thuyết-pháp, giảng-dạy cho kẻ khác để họ cùng tu theo.

- Tiền-thân: tiền = trước kia; thân = thân-hình; thân trước kia vào một đời xa-xưa, trong cảnh Luân-hồi.

- Lạm-dụng: lạm = dùng quá mức, chẳng phải của mình mà lại lấy dùng; dụng = dùng; lấy dùng quá mức, chẳng xứng đáng.

- Chơn-chánh: chơn = đúng như sự-thật; chánh = ngay thẳng. Nhà tu-hành chơn-chánh là người tu-hành đàng-hoàng, giữ đúng giới-luật

- Phiền-não: phiền = buồn-phiền; não = áo-não, đau buồn. Trong bài Kệ, chữ phiền-não nói đến ba món độc tham, sân, si làm cho tâm chẳng trong-sạch mà sanh ra phiền-não.

- Cà-sa: tiếng Pali là Kàsàya, áo màu vàng của các tu-sĩ Phật-giáo

- Thật-thà: tánh ngay-thẳng, chẳng có gian-trá.

- Đạo-hạnh: Đạo = đường-lối tu-hành; hạnh = tánh-hạnh.

Tích chuyện mang các ý-nghĩa sau đây:

1.- Khi được biếu, chẳng nên nhận ngay nếu thấy mình còn chưa xứng-đáng: Khúc vải được đem dâng-cúng nhơn dịp hai vị đại-đệ-tử của Phật đến Vương-xá thuyết-pháp. Nếu tôn-giả Đề-bà-đạt-đa là người biết tự-trọng thì phải hỏi rõ lý-do và khước-từ tặng-phẩm. Đằng nầy, tôn-giả đã nhận lấy, lại đem may áo cà-sa quí để khoe-khoang với mọi người, đó là điều đáng trách. Vì thế, Đức Phật mới bảo là chẳng xứng đáng mặc.

2.- Khoác áo cà-sa, đội lốt nhà tu để gạt đàn voi, mắc hai tội: (1) lạm-dụng y-trang của nhà tu; (2)lập mưu gian để hại kẻ khác.

Xét theo giới-luật của người tu tại-gia, hai tội-trạng ấy tương-đương với tội trộm: mình chẳng phải nhà tu mà lạm-dụng mặc áo nhà tu; dùng áo nhà tu để gạt-gẫm kẻ khác nhẹ dạ tin mình là nhà tu. Người thợ săn Đề-bà-đạt-đa đã vướng hai tội ác đó.

Trong lịch-sử Phật-học, Đề-ba-đạt-đa còn phạm nhiều tội khác nữa. Vào lúc Đức Phật còn tại thế, Đề-bà-đạt-đa tái-sanh vào dòng quí-tộc, vốn là anh ruột của Tôn-giả A-nan, và là em chú-bác với Thái-tử Tất-đạt-ta. Khi đi tu, Đề-bà-đạt-đa gây chia rẽ trong Tăng-đoàn, đòi Đức Phật nhường quyền cho y cai-quản Tăng-đoàn và đã ba lần mưu-sát Đức Phật. Theo Kinh-sách, vì phạm các tội-ác đó, Đề-bà-đạt-đa phải sa vào điạ-ngục.

3.- Lòng nhơn-từ của con voi đầu-đàn: Khi sắp quật chết người thợ săn, để cho bầy voi khỏi bị sát-hại nữa, con voi đầu-đàn nhìn thấy chiếc áo cà-sa, nên tha mạng cho Đề-bà-đạt-đa. Điều nầy cho thấy tấm lòng từ-bi của Đức Phật đã có từ trước khi sanh ra làm người.

1.- Ba điều xấu chẳng xứng đáng mặc áo cà-sa: (1) tâm còn các phiền-não tham, sân, si; (2) thiếu kềm-chế, tức là chẳng tuân-hành giới-luật; (3) chẳng thật-thà, tức là gian-dối, thiếu sự ngay-thẳng.

2.- Năm điều tốt khiến cho xứng-đáng mặc áo cà-sa: (1) tâm sạch phiền-não, chẳng còn khoe-khoang; (2)thân vững-vàng đặt mình trong giới-luật; (3) đạo-hạnh cao-xa, tức là chơn-chánh tu-hành; (4) biết kềm-chế thân-tâm; (5) thật-thà, ngay thẳng chẳng hề gian-dối.

2.- Mỗi khi mặc áo tràng đi chùa, phải biết giữ-gìn tư-cách và lời nói, cho xứng-đáng với chiếc áo mình mặc. Điều cần nhứt là trong tâm lúc ấy phải dẹp bỏ những tư-tưởng khoe-khoang và ganh-ghét.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại tịnh-xá Trúc-Lâm ở gần thành Vương-Xá, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến vị thầy ngoại-đạo của hai tôn-giả Xá-lợi-phất và Mục-kiền-liên.

Khi xưa, tôn-giả Xá-lợi-phất quê ở làng Ưu-ba-thích và tôn-giả Mục-kiền-liên ngụ tại làng Cô-ly-ta. Cả hai lúc bấy giờ còn là thanh niên, đi xem diễn trò ảo-thuật; họ nhận thấy được sự huyễn-hoá của mọi sự-vật, nên quyết-tâm đi tìm thầy để học đạo, hầu được giải-thoát. Họ tìm đến vị du-sĩ khổ-hạnh ngoại-đạo tên là San-dà-da ở Vương-xá, để thọ-giáo. Nhưng cả hai chẳng thoả-mãn về giáo-lý của vị tu-sĩ nầy, nên mới lên đường đi khắp nước để tầm sư học Đạo. Khi họ trở về quê cũ, vẫn chưa tìm được thầy, nên họ chia tay nhau, hẹn với nhau rằng, hễ ai gặp đúng được Thầy thì sẽ mách cho người kia cùng theo học.

Một hôm, tôn-giả Xá-lợi-phất gặp được Trưởng-lão Át-bệ và được Ngài đọc cho nghe bài Kệ, như sau:

(Bằng Hán-văn, dịch từ chữ Phạn)
Chư pháp nhơn-duyên sanh,
Diệc tùng nhơn-duyên diệt.
Ngã Phật Đại-Sa-môn
Thường tác như thị thuyết.

(Tạm dịch ra Việt-văn)
Muôn pháp do nhơn-duyên sanh
Cũng do nhơn-duyên mà diệt.
Thầy ta, Phật Đại-sa-môn
Thường nói rõ đúng như thế.

Nghe xong bài Kệ, tôn-giả Xá-lợi-phất thấu rõ nghĩa thâm-sâu, nên chứng-đắc ngay đạo-quả Tu-đà-huờn. Rồi đúng như lời ước-hẹn trước kia, tôn-giả Xá-lợi-phất đến gặp bạn mình là tôn-giả Mục-kiền-liên, báo cho bạn biết mình đã chứng đạo-quả Tu-đà-huờn và đọc lại bài Kệ trên cho bạn nghe, Nghe xong, tôn-giả Mục-lkiền-liên cũng chứng-đắc đạo-quả Tu-đà-huờn. Bấy giờ, cả hai nhớ đến vị thầy cũ là San-dà-da, mới tìm đến mời thầy cùng đi đến gặp Đức Phật. Nhưng San-dà-da từ-khước.

Hai tôn-giả Xá-lợi-phất và Mục-kiền-liên liền cùng với năm trăm đồ-đệ lên đường đến gặp Đức Phật và xin xuất-gia để gia-nhập Tăng-đoàn. Bảy ngày sau khi được làm lễ xuất-gia, tôn-giả Mục-kiền-liên chứng-đắc được đạo-quả A-la-hán, còn tôn-giả Xá-lợi-phất cũng chứng-đắc được đạo-quả ấy vào nửa tháng sau. Đức Phật liền chọn hai vị tôn-giả làm vị tỳ-kheo cầm đầu chúng Tăng.

Hai vị đại-đệ-tử liền bạch lại với Đức Phật việc thầy cũ của họ là San-dà-da, đã nói với họ, khi khước-từ lời mời của họ để đến qui-y với Đức Phật. Ông ta nói: "Ta đã từ lâu làm thầy dạy Đạo cho rất nhiều đệ-tử. Nay trở lại làm học-trò, thì cũng như cái lu to trở thành cái ly nhỏ vậy. Thế-gian rất hiếm người hiền-trí, mà số người còn khờ-dại lại rất đông-đảo. Hãy để những người hiền-trí đi đến với Đại-Sa-môn Gotama, và hãy để những kẻ khờ tiếp-tục đến với ta. Thôi, hai trò cứ đi theo con đường đã chọn!"

Nghe xong, Đức Phật liền vạch rõ sự tự-phụ rỡm của San-dà-da đã khiến cho ông ta chẳng nhìn thấy được Sự-thật, ông ta lấy chỗ sai làm chỗ đúng, nên chẳng bao giờ đi đến Sự-thật được.

Rồi đó Đức Phật đọc lên hai bài Kệ, như sau:

Tiếng Việt Tiếng Pali

- Ảo-thuật: ảo = xem như thật mà chẳng phải thật; thuật = sự khéo-léo . Ảo-thuật là diễn trò lạ thường xem như thật mà là giả, như biến cái khăn thành con chim bồ-câu, v.v.

- Huyễn-hoá: Huyễn = ảo, xem như thật mà chẳng có thật, ví dụ như bóng trong tấm kiếng, hình trên mặt nước, v.v.; hoá = biến-hoá, thay đổi, vô-thường. Sự-vật đều huyễn-hoá có nghĩa là mọi sự-vật trên thế-gian nầy, tuy có đó, nhưng chẳng thường còn mãi, chẳng bền-chắc, có đó rồi mất đó.

- Du-sĩ: ở đây, có nghĩa là tu-sĩ chẳng có nơi trú-ngụ, nay đây mai đó, đi lang-thang, sống đời khổ-hạnh, cầu giải-thoát.

- Ngoại-đạo: ngoại = ngoài; đạo = đạo; ở đây nói ngoài Đạo Phật. Phật-học dùng chữ ngoại-đạo để chỉ đến các đạo khác hơn là đạo Phật.

- Át-bệ: vị Trưởng-Lão nầy là một trong năm người đầu-tiên được nghe Phật giảng Kinh Chuyển Pháp-Luân tại vườn Lộc-Uyển, gần thành Ba-la-nại, khi Ngài vừa mới thành đạo. Vốn cùng với ông Kiều-trần-như, là bạn đạo cũ của thái-tử Tất-đạt-ta.

- Nhơn-duyên: lý-do, nguyên-nhơn tạo nên; nhơn là chánh, còn duyên là phụ, cùng gây nên hậu-quả.

- Diệt: tiêu mất đi.

- Đại-Sa-môn: Đại = lớn; Sa-môn = phiên-âm chữ Phạn Samona, có nghĩa là tu-sĩ Phật-giáo. Theo nghĩa chuyên-môn, Sa-môn có ba nghĩa: (1) cần-giả ( = siêng làm điều thiện); (2) tức-giả ( =chăm dứt bỏ điều ác) và (3) bần-giả ( = cam chịu sự nghèo thiếu).

- Tu-đà-huờn: tiếng Pali là Sotàpatti, nghĩa là người đã bước vào dòng nước Thánh (chữ Hán-Việt là Nhập Lưu), chỉ còn phải tái-sanh bảy lần nữa mà thôi; nên còn gọi là Thất-Lai ( thất = bảy; lai = đến). Đây là quả-vị đầu-tiên trong hàng Thanh-văn ( = các đệ-tử sống gần bên Phật, nghe giảng kinh, tu theo Tứ-Diệu-đế mà được giác-ngộ và giải-thoát.)

- A-la-hán: tiếng Pali là Arahant, quả-vị thứ tư, cao nhứt trong hàng Thanh-văn. Theo nghĩa chuyên-môn, A-la-hán có nghĩa là (1) sát tặc ( = giết giặc, đây là giặc phiền-não, dứt phiền-não), (2) ứng-cúng ( = xứng đáng nhận sự cúng-dường của người và Trời), (3) vô-sanh (chẳng còn tái-sanh nữa, chứng-đắc Niết-bàn).

- Bạch: thưa với người trên. Các đệ-tử khi thưa với Phật, gọi là Bạch Thế-tôn.

- Qui-y: qui = quay về; y = nương-tựa. Qui-y là tìm về nương-tựa tinh-thần, dựa theo đó để tìm đường giải-thoát khỏi cảnh khổ của Luân-hồi sanh-tử. Tam Qui-Y là nương tựa vào Tam Bảo ( = ba ngôi báu: Phật, Pháp và Tăng).

- Gotama: chữ Hán-Việt dịch là Cồ-đàm, họ của Đức Phật Thích-Ca

- Tự-phụ rỡm: Tự = chính mình; phụ = xem hơn; rỡm = giả-dối. Tự-phụ rỡm có nghĩa là tự-cao, kiêu-căng, làm phách.

- Chơn-Lý: Sự-thật, còn gọi là Chơn-Như.

- Tà-kiến: tà = xiêng-xéo, chẳng đúng; kiến = ý-kiến; ý-kiến sai

- Chánh-kiến: chánh = chơn-chánh, đúng-đán. Chánh-kiến trái ngược với Tà-kiến.

Tích chuyện mang các ý-nghĩa sau đây:

1.- Hai tôn-giả Xá-lợi-phất và Mục-kiền-liên, mặc dầu còn trẻ, đã sớm hiểu được lẽ huyễn-hoá của mọi sự-vật trên thế-gian: Khi đi xem trò ảo-thuật, thấy sự biến-đổi giả-dối và nghĩ đến sự-vật ở đời cũng thế, có đó rồi mất đó, nên họ mới đi tìm Sự-thật để giải-thoát ra khỏi cảnh đau khổ của thế-gian. Sự huyễn-hoá của sự-vật ở thế-gian, trong Phật-học gọi là Lẽ Vô-thường; sâu hơn nữa là Lý Vô-ngã của muôn pháp. Nói cách dễ hiểu, Vô-thường là chẳng bền-vững; Vô-ngã là tánh rỗng-rang.

2.- Bài Kệ do Trưởng-Lão Át-bệ đọc, chứa một Sự-Thật vô cùng quan-trọng: Muôn pháp đều do NHƠN-DUYÊN mà SANH và DIÊT. Nói cho dễ hiểu, Sự-Thật đó là LÝ DUYÊN-SANH, nghĩa là bất cứ sự-vật gì trên trời đất cũng do nhiều sự-vật khác kết-hợp lại với nhau mà thành: đó là do nhơn-duyên mà sanh ra; rồi khi các sự-vật khác hết kết-hợp vớí nhau nữa, thì sự-vật đó phải mất đi: đó là do nhơn-duyên mà diệt mất. Chớ chẳng phải do một đấng thần-linh nào, hay Thượng-đế nào, tạo ra và diệt đi cả.

Xin phân-tách từng câu Bài Kệ Nhơn-Duyên do Ngài Át-bệ đọc:

a) Muôn pháp do nhơn-duyên sanh: tất cả mọi sự-vật trên thế-gian đều do nhơn-duyên kết-hợp với các sự-vật khác mà thành. Phải hiểu ngầm là chẳng phải do một vị nào đứng tạo ra cả.

Thí-dụ: Mưa xuống là do sức nóng của mặt trời làm nước bốc hơi, bay lên cao, gặp khí lạnh, đông lại rớt xuống thành mưa. Chớ chẳng phải do Ông Trời hay Long-Vương nào phun nước. Vậy, nhơn-duyên tạo nên mưa là sức nóng của mặt trời và khí lạnh ở trên cao.

b) Cũng do nhơn-duyên mà diệt: chẳng có một vật nào trên thế-gian mà tự có một mình được, phải do nhiều vật khác kết-hợp lại mà thành; nay nếu các yếu-tố bên trong thôi kết lại với nhau thì vật ở bên ngoài phải tan-rã. Đó là do nhơn-duyên mà diệt. Phải hiểu ngầm là chẳng có một vị nào đứng ra làm cho tiêu-diệt cả.

Thí-dụ: Nấu-nướng bất-cẩn để lửa bắt cháy vào vách, gặp gió thổi, cháy thiêu căn nhà, chỉ còn gạch ngói, than củi ngổn-ngang. Đó là do nguyên-nhơn bất-cẩn, để lửa bén vào vách, khiến cháy mất ngôi nhà. Chớ chẳng phải có Bà Hoả nào đến đốt cháy nhà cả.

c) Thầy ta, Phật Đại Sa-môn: Đức Phật Thích-ca là thầy, giảng dạy Kinh Chuyển Pháp-Luân cho năm anh em ông Kiều-trần-như, trong đó có Ngài Át-bệ. Câu kệ nầy có nghĩa là lời nói ở hai câu Kệ trước là lời nói của Đức Phật, vị tu-hành đã hoàn-toàn giác-ngộ và giải-thoát.

d) Thường nói rõ đúng như thế: ý muốn nói, Sự-thật nói trong bài Kệ, là một Sự-thật đúng-đắn, được nói rõ-ràng, cần phải tin theo.

Hiệu-quả của bài Kệ là hai tôn-giả Xá-lợi-phất và Mục-kiền-liên, khi nghe hiểu xong, liền chứng-đắc quả-vị Tu-đà-huờn. Nói cách khác, ai nghe hiểu được bài Kệ là đã bước đúng vào con đường của đạo Phật.

3.- Thái-độ tự-phụ của San-dà-da đáng trách: đã làm thầy nhiều người rồi, nay chẳng lẽ trở lại làm học trò. Chẳng biết rằng sự hiểu-biết minh-mông, cần phải học-hỏi thêm, sao lại để cái danh làm thầy giữ mình ở mãi trong sự ngu-tối? Thái-độ ngoan-cố nầy đáng trách, vì như lời của Đức Phật, ông ta lấy chỗ sai làm chỗ đúng, nên chẳng bao giờ đi đến Sư-thật được.

Nhưng lời-lẽ của Sàn-dà-da có vẻ thật-tình đôi chút:"Hãy để người hiền-trí đến với Đại Sa-môn Gotama, và hãy để những kẻ khờ tiếp-tục đến với ta," cũng còn "khá" hơn các vị thầy tu ở đây, khi đệ-tử bỏ đi chùa khác thì trách là "đi tu dạo", hoặc nguyền-rủa học-trò cũ bỏ đi là "sẽ bị đoạ vào điạ-ngục".

1.- Bài Kệ số 011 nói về "tà-kiến" .- Tà-kiến là: (1) lấy chỗ sai làm chỗ đúng; (2) điều đúng đây, bảo cũng là sai.

Tà-kiến có rất nhiều, nhưng quan-trọng nhứt về phương-diện giải-thoát, có hai tà-kiến khiến con người phải trôi lăn mãi trong Luân-hồi:

a.- Thường-kiến: cho rằng con người có một linh-hồn bất-diệt, khi chết đi, linh-hồn ấy sẽ tái-sanh lại làm một người khác. Ai theo tà-kiến nầy thì chẳng lo tu-tập, cứ thọ-hưởng các thú-vui vật-chất, vì nào có tội-phước gì đâu, rồi sẽ được sanh lại làm người kia mà.

b.-Đoạn-kiến: cho rằng con người hễ chết đi là hết, chẳng còn gì cả; vậy ngay khi còn sống, hãy mau mau thọ-hưởng, tu-tập làm chi cho khổ tấm thân.

2.- Bài Kệ số 012 nói về "chánh-kiến": Chánh-kiến còn gọi là chánh tri-kiến (tri = biết; kiến = thấy; ý-kiến ), trái ngược với tà-kiến. Sự thấy biết đúng-đắn nầy vốn có sẵn trong tâm thanh-tịnh của mọi người, nhưng vì con người thường ôm-ấp những ý-kiến sai-lầm, những tin-tưởng dị-đoan, những thành-kiến cố-chấp, cho nên chánh-kiến bị che-mờ.

Hai bài Kệ nói: "Bởi đem tà-kiến mà CÀI vào tâm", và "Bởi theo chánh-kiến SÁNG-NGžI trong tâm", ý muốn nói là tà-kiến ở bên ngoài, tại mình dại-dột đem nó mà "cài" dính vào tâm mình, khiến cho nó che-mờ Sự-thật mình chẳng thấy được. Còn chánh-kiến, vốn có sẵn trong tâm thanh-tịnh, luôn luôn rạng-chiếu "sáng ngời" trong tâm nhưng tại mình chẳng lưu-ý tới nó và nhứt là tại mình để cho tà-kiến che-mờ nó đi.

1.- Học thuộc lòng hai bài Kệ: nếu khi học, để-ý đến chỗ nào nói đến tà-kiến, chỗ nào nói đến chánh-kiến, thì mau thuộc hơn. Đặc-biệt lưu-ý đến chữ "cài vào tâm" và "sáng ngời trong tâm", để biết chận-đứng tà-kiến và làm cho chánh-kiến rạng-chiếu lên. Con đường giải-thoát bằng Trí-Huệ của Đạo Phật bắt đầu bằng hai bài Kệ nầy: nên học cho kỹ.

2.- Làm sao biết chắc đó là điều đúng, đấy là điều sai? Thông-thường, ai cũng có sẵn lý-trí để phân-biệt được đúng với sai. Nhưng khi gặp những điều mà mình chẳng đủ sức phán-đoán, phải thưa hỏi các vị tu-hành chơn-chánh, các thiện-tri-thức, tra-cứu các Kinh-sách

3.- Làm sao biết phán-đoán cho chắc? Tiêu-chuẩn để xét xem đâu là điều tà, đâu là điều chánh: điều tà có hại cho mình, cũng có hại cho người; còn điều chánh phải vừa có lợi cho mình vừa có lợi cả cho người nữa. Về phương-diện giải-thoát, điều nào theo đúng Chánh-pháp của Đức Phật là chánh tri-kiến, còn điều nào trái ngược với Chánh-pháp, đó là tà tri-kiến. Vì thế, khi tụng-đọc Kinh-kệ, phải hiểu cho rõ nghĩa thâm-sâu cùng cách ứng-dụng lời Kinh vào đời sống hằng ngày.

4.- Chánh-kiến đứng đầu trong Bát-Chánh-Đạo. Bát Chánh-Đạo là con đường giải-thoát, đưa đến ngôi-vị Thánh, nên còn được gọi là Thánh-đạo: (1) Chánh-kiến, (2) Chánh tư-duy, (3)Chánh-ngữ, (4)Chánh-mạng, (5) Chánh-nghiệp, (6) Chánh tinh-tấn, (7)Chánh-niệm, (8) Chánh-định. Nếu nói theo Tam-học Giới, Định, Huệ, thì Chánh-kiến và Chánh Tư-Duy thuộc về Huệ-học, cái học giúp ta mở rộng TRÍ-HUÊ sáng-ngời. Và nhờ THÂN giữ Giới, mà TÂM được an-Định, nên TRÍ-Huệ mới sáng-ngời lên.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến chuyện Tôn-giả Nan-đà, em họ của Đức Phật, người xuất-gia ngay trước khi làm lễ thành-hôn.

Lúc bấy giờ, Đức Phật đến ngụ tại tịnh-xá Trúc-lâm, gần thành Vương-xá. Vua cha là quốc-vương Tînh-phạn sai nhiều sứ-giả đến mời Đức Phật trở về thành Ca-tỳ-la-vệ là nơi Ngài đã sống qua trước khi thành Đạo. Đức Phật mới cùng các vị tỳ-kheo, phần đông đã chứng-đắc quả-vị A-la-hán, rời Trúc-lâm trở về thăm quê-hương. Khi đến ngoài thành Ca-tỳ-la-vệ, ngày đầu-tiên, Đức Phật giảng-pháp cho những thân-nhơn của Ngài tụ-tập nơi đây để chào đón Ngài. Qua ngày thứ hai, Đức Phật khi đi vào thành Ca-tỳ-la-vệ, nói lên hai câu đầu của bài Kệ (bài số 168):

khiến cho Vua Tînh-phạn nghe xong, chứng được quả-vị Tu-đà-huờn.

Khi vừa đến hoàng-cung, Đức Phật nói tiếp hai câu đầu của bài Kệ (bài số 169):

khiến cho Vua Cha nghe xong, liền chứng được quả-vị Tư-đà-hàm.

Sau bữa cơm trưa, Đức Phật kể lại một Tiền-kiếp của các Đức Phật, và có lời khen-ngợi đến các đức-tánh của công-chúa Da-du-đà-la là mẹ của Tôn-giả La-hầu-la.

Đến ngày thứ ba là lễ thành-hôn của hoàng-tử Nan-đà. Đức Phật đến trước cửa dinh để khất-thực, hoàng-tử Nan-đà ra tiếp-đón, Đức Phật lẵng-lặng trao bình bát ấy cho hoàng-tử, và quay đi. Hoàng-tử Nan-đà tay cầm bát, chẳng biết phải làm sao, mới bước đi theo chơn Đức Phật. Cô dâu là công-chúa Dà-na vội chạy theo chú rể, khóc gọi hoàng-tử Nan-đà trở lại. Nhưng khi đến Tịnh-xá, hoàng-tử Nan-đà lại được Phật thâu-nhận vào làm tỳ-kheo.

Khi Đức Phật và đoàn tùy-tùng trở về Kỳ-viên-tự, bấy giờ tỳ-kheo Nan-đà cảm thấy đời sống tu-hành thật là lạt-lẽo, nhớ đến các thú-vui ở Hoàng-cung khi trước, trong tai còn văng-vẳng tiếng kêu khóc, van-lơn của cô dâu là công-chúa Dà-na mong "chàng" sớm trở lại.

Biết rõ tâm-trạng của Nan-đà, Đức Phật liền dùng thấn-thông khiến cho tôn-giả Nan-đà thấy được cảnh Trời Đao-lợi, với các nàng Thiên-nữ còn đẹp hơn công-chúa Dà-na bội phần. Đức Phật lại còn hứa, nếu Nan-đà gắng công tu-tập theo Chánh-pháp, sẽ giúp Tôn-giả được kết bạn với các nàng tiên đó. Bấy giờ, các vị tỳ-kheo khác theo chế-nhạo Tôn-giả Nan-đà, là đi tu như người đi làm mướn mong được trả tiền công vậy. Tôn-giả Nan-Đà cảm thấy hổ-thẹn, nên mới tìm nơi thanh-vắng, nỗ lực tu-tập theo Chánh-pháp, gắng sức hành Thiền. Chẳng bao lâu, tôn-giả chứng-đắc quả-vị A-la-hán. Bao nhiêu các sự thèm-khát về thú-vui vật-chất đều được tiêu-tan, và cùng theo đó mà giải-kết lời hứa của Phật sẽ giúp Tôn-giả kết-duyên với các nàng Thiên-nữ.

Các vị tỳ-kheo khác vẫn tưởng tôn-giả Nan-đà còn chưa tìm thấy thích-thú trong đời sống tu-hành, nên lại hỏi Tôn-giả, độ rầy như thế nào. Tôn-giả bảo, bây giờ chẳng còn ham các thú-vui nhục-dục, chẳng còn thiết gì đến đời sống gia-đình nữa. Các vị Tỳ-kheo ngờ rằng Tôn-gia chưa nói lên sự-thật, nên vào trình với Đức Phật. Đức Phật liền bỏ họ rằng, Tôn-giả Nan-đà tánh-tình trước kia cũng tựa như một ngôi nhà vụng lợp khiến cho bị mưa dột, nhưng nay trở thành một căn nhà khéo lợp, các khát-vọng chẳng còn có cách nào mà len-lỏi vào được.

Rồi, Đức Phật liền nói lên hai bài Kệ, như sau:

Tiếng Việt: Tiếng Pali:

-Sứ-giả: sứ = sứ-mạng, nhiệm-vụ giao cho ai; giả = người; kẻ mang tin của một người đến cho ai.

- Phóng-dật: phóng = buông-lung, chẳng kềm-chế; dật = nghỉ-ngơi. Kẻ phóng-dật là kẻ lười-biếng, sống buông-lung, chẳng biết tự kềm-chế, chẳng hăng-hái; cứ vật-vờ, vất-vưởng.

- Lãng-xao: xao-lãng, bỏ-bê, quên mất chẳng nghĩ gì đến.

- Hoàng-cung: hoàng = hoàng-đế, vua; cung = cung-điện, đền-đài. Lầu-đài của vua chúa.

- Tà-hạnh: tà =xiêng-xéo, xấu-ác; hạnh = tánh-hạnh. Việc làm xấu.

- Nghiêm-trì: nghiêm = nghiêm-trang, đúng-đắn; trì = giữ-gìn. Nghiêm-trì là giữ đúng theo gìới, chẳng thiếu-sót, chẳng vi-phạm.

- Thành-hôn: lễ cưới vợ.

- Tuỳ-tùng: tuỳ = theo, tùy-thuộc vào; tùng = đi theo. Đoàn tùy-tùng, ở đây, là những vị tỳ-kheo đi theo Phật.

- Giải-kết: giải = cởi ra, mở ra; kết = ràng-buộc, giao-kết. Giải-kết là được bãi bỏ lời hứa trước.

- Nhục-dục: nhục = thịt; thể-xác; dục = ham muốn. Các thú-vui về thể-xác.

- Khát-vọng: khát = ao-ước, mong mỏi nhiều; vọng = trông ngóng. Khát-vọng cùng một nghĩa với chữ tham-ái.

- Tham,-ái, ái-tham: tham = tham-lam; ái = thương, thích. Tham-ái là một tình-cảm rất sâu-đậm, ăn rễ trong tâm, nó thúc-đẩy con người nghiêng về các thú-vui vật-chất, bám víu vào đời sống, khiến các chúng-sanh phải trôi lăn mãi trong cảnh khổ của Luân-hồi. Công-việc tu-hành để giải-thoát, chính là chấm-dứt sự tham-ái nơi tâm.

Tích chuyện mang các ý-nghĩa sau đây:

1.- Hạnh Khất-sĩ là hạnh cao-quí từng được các Đức Phật từ các đời trước đã thi-hành: Khi Đức Phật Thích-ca thành Đạo, Ngài chẳng trở về ngay nơi thành Ca-tỳ-la-vệ để thăm Vua Cha, nên vua Tịnh-phạn buồn lòng, mới sai sứ-giả đi gọi. Khi Đức Phật về đến Ca-tỳ-la-vệ, Ngài vẫn ôm bình-bát đi khất-thực. Vua Tịnh-phạn cho rằng Phật làm như vậy là làm nhục đến danh-dự hoàng-cung, vì trước đây Thái-tử Tất-đạt-ta sống trên cung vàng điện ngọc, nay lại đi ăn xin như người nghèo-khổ. Vì lẽ ấy, Đức Phật mới nói đến hai bài Kệ, nhắc lại hạnh khất-sĩ của các bực tu-hành chơn-chánh. Hạnh khất-sĩ được đặt ra là để cho tỳ-kheo dẹp bỏ lòng kiêu-mạn, phải cúi mình xuống đi ăn xin và có dịp gặp được dân-chúng để giảng-dạy giáo-pháp cho họ.

Hiệu-lực rất lớn của hai bài Kệ Đức Phật đọc lên cho Vua Cha nghe, đã khiến Vua Tinh-phạn lần lượt chứng-đắc được hai quả-vị đầu-tiên của hàng Thanh-văn là quả-vị Tu-đà-huờn và Tư-đà-hàm.

2.- Món quà Đức Phật tặng cho hoàng-tử Nan-đà, nhơn ngày lễ thành-hôn rất là quí-báu: chiếc bình-bát để đi ăn-xin! Nếu xét theo ý-nghĩa thông-thường của thế-tục, việc Đức Phật đến gặp hoàng-tử Nan-đà vào ngày thành-hôn mới xem ra có vẻ là ... "ác" quá: Ai đời đám cưới người ta, lại đem tặng cái bát để đi ăn xin. Nhưng đứng về phương-diện tu-hành giải-thoát, đó là món quà thật quí-giá vô-cùng! Chiếc bình-bát của Phật, theo kinh-sách, là do Đức Đế-Thích trên Trời đem dưng cho Phật; mang bình-bát nầy đi khất-thực là đi theo con đường giải-thoát của Đức Phật, tìm đến hạnh-phước chơn-thật và bền-vững, thoát khỏi mọi ràng-buộc, hơn rất xa các thú vui vật-chất của đời sống gia-đình.

3.- Đi tu mà đòi trả công thưởng như người đi làm mướn: Đức Phật khi hứa sẽ giúp cho Tôn-giả Nan-đà kết bạn với các nàng thiên-nữ, nếu Tôn-giả chịu gắng sức tu-hánh theo Chánh-pháp, Ngài cũng biết trước rằng, khi chứng-đắc được quả-vị, Tôn-giả chẳng còn ham-mê thú vui thể-xác để đòi được kết-hôn với các Thiên-nữ. Nhưng các tỳ-kheo lại theo trêu-chọc Tôn-giả là đi tu như đi làm mướn đòi đền công bằng mấy cô tiên-nữ. Điều nầy tuy có làm cho Tôn-giả hổ-thẹn, nhưng lại có hiệu-quả tốt là khiến Tôn-giả biết nỗ-lực tu-tập: xem như một nghịch-duyên, mà thật ra là một trợ-duyên, giúp cho Tôn-giả nỗ-lực, chuyên-cần.

1.- Bài Kệ số 013 gợi lên hình-ảnh một căn nhà vụng lợp sánh với tâm người vụng tu: Nhà vụng lợp thì mưa xuyên qua mái, làm ướt chỗ ta trú-ẩn ngày đêm. Tâm vụng tu, chẳng biết tự kềm-chế, để cho sự thèm-khát tức là tham-ái len vào tâm, xúi-dục ta chạy theo các thú-vui vật-chất tạm-thời, mà quên đi mất mục-tiêu tu-hành giải-thoát khỏi cảnh khổ.

2.- Bài Kệ số 014 gợi lên hình-ảnh căn nhà khéo lợp, tránh được mưa gió, sánh với tâm người khéo tu, biết phòng-vệ lấy mình: Chỗ khéo của người biết tu-hành là chẳng quên mục-tiêu giải-thoát, luôn luôn canh-phòng tâm, chẳng để cho sự tham-ái len vào, chận được nó khi nó mới nổi lên. Vậy, vụng hay khéo, chính là chỗ biết kềm-chế tâm, chẳng cho chạy theo dục-vọng.

1.- Học thuộc lòng bốn câu ở hai bài Kệ: để ý đến nghĩa của các chữ "vụng lợp", "khéo lợp" và "vụng tu", ‘ ‘khéo tu".

2.- Tuy tích chuyện và hai bài Kệ nói nhiều đến bực xuất-gia, nhưng người tu tại nhà vẫn có thể ứng-dụng để tu-hành:

- biết tự kềm-chế thân mình: bắt đầu giữ-gìn cẩn-thận các giác-quan, nhứt là mắt và tai; đừng chạy theo sắc đẹp, đừng giận khi nghe điều trái tai;

- biết tự kềm-chế tâm mình: mỗi khi bị cám-dỗ làm điều sái-quấy, hãy tự nhắc lấy mình, đó là nhà mình đang bị dột đấy!

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Tịnh-xá Trúc-lâm, gần thành Vương-xá, trong một kỳ giảng-pháp, có nhắc đến việc người đồ-tể, giết thịt heo, tên là Thuần-đà.

Trong một ngôi làng chẳng xa thành Vương-xá có ông Thuần-đà chuyên nghề giết heo làm thịt bán. Tánh tình ông ta rất thô-bạo, lại rất ghét việc bố-thí làm phước. Suốt đời, ông ta chẳng làm được một việc gì có phước-đức cả. Đến khi gần chết, ông ấy đau-đớn, khổ-sở rất nhiều trong cơn hấp-hối. Ông rên la, tru-tréo, tay chơn co quắp lại, lưng cong lên, trông như con heo bị người ta đâm vào cổ vậy. Trong suốt bảy ngày trời trước khi thở hơi cuối cùng, ông Thuần-đà phải chịu đau-khổ như là đang ở trong cảnh điạ-ngục. Đến ngày thứ bảy, ông chết đi và bị tái-sanh vào cảnh điạ-ngục Vô-gián, chịu hình-phạt chẳng ngừng.

Khi kể lại tích chuyện về ông Thuần-đà, Đức Phật có nói lên bài Kệ sau đây:

- Đồ-tể: đồ = giết chết; tể = làm thịt súc-vật. Ngưòi giết thịt thú-vật để đem bán.

- Thuần-đà: tên thật bằng tiếng Pali là Cundasùkarika.

- Thô-bạo: hung-ác, dữ-tợn.

- Hấp-hối: lúc sắp chết.

- Điạ-ngục: điạ = đất; ngục = nhà tù. Nơi mà các người đã có tội lúc còn sống, phải chịu hình-phạt, trong cảnh tối âm-u.

- Vô-gián: Vô = chẳng; gián = ngưng-nghỉ, gián-đoạn. Nơi cảnh điạ-ngục nầy, tội nhơn phải chịu hình-phạt không ngừng, bị chết đi sống lại, chịu khổ, chết nữa, rồi sống lại để chịu khổ tiếp, qua nhiều năm, cho đến khi mãn nghiệp ác.

- Ác-tâm: ác = dữ, xấu; tâm = lòng. Người có bụng dạ xấu, dữ.

Tích chuyện rất giản-dị, kể chuyện người làm nghề giết heo, bán thịt, chẳng làm phước, khi gần chết phải chịu khổ-sở; khi chết đi phải sa vào điạ-ngục Vô-gián.

Bình-dân nước ta thường cho cảnh khổ của người đồ-tể phải chịu lúc gần chết là quả-báo nhãn-tiền ( = kết-quả của việc ác đã làm vì giết heo, nay xãy ra trước mắt; nhãn-tiền = trước mắt). Trong tích chuyện, ông Thuần-đà chẳng những chịu khổ ngay khi còn sống, mà chết đi phải chịu hình-phạt trong điạ-ngục nữa. Đấy chẳng phải là muốn doạ cho ta sợ mà đừng có làm ác, nhưng theo Luật Nhơn-Quả, hễ đã làm ác, sớm muốn gì cũng phải gánh lấy hậu-quả xấu; ngay trong hiện-tại, cũng đã khổ-tâm, mỗi khi nhớ lại điều ác mình đã làm.

Bài Kệ rất rõ nghĩa: đã làm ác thì ngay đời nầy cũng đã chịu khổ; khổ vì nhớ lại điều mình làm quấy; và đến đời sau, còn phải chịu khổ dài dài. Vậy, phải cố giữ-gìn tâm-ý sao cho điều ác đừng len vào.

1.- Học thuộc lòng bài Kệ: để-ý đến nghĩa của câu thứ hai:

2.- Phải biết chọn nghề cho đúng với CHÁNH-MANG: Trong Bát-Chánh-Đạo, Chánh-mạng là lối mưu-sanh chơn-chánh, đứng-đắn để nuôi mạng sống mình và gia-đình mình. Vì thế, cần tránh các nghề nầy: săn bắn, đồ-tể, chài-lưới, làm và bán võ-khí, buôn người, bán rượu.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến chuyện ông Đàm-mi, một người thiện-nam được sanh lên cõi trời Đâu-suất.

Thuở xưa, ở nước Xá-vệ có một người thiện-nam rất có đức-hạnh và rất chăm làm việc bố-thí. Thường thường, ông dưng thực-phẩm cho các vị tỳ-kheo đi khất-thực và cúng-dường các vật-dụng cần-thiết cho chư Tăng, như thuốc men, quần-áo, giường chiếu, v.v. Ông lại lãnh-đạo một nhóm cư-sĩ đông-đảo thường đến đảnh-lễ và nghe Đức Phật thuyết-giảng giáo-lý. Ông được bảy người con trai và bảy người con gái, tất cả đều giống tánh Cha, biết giữ-gìn giới-đức và chăm làm bố-thí.

Đến khi về già, gần chết, ông Đàm-mi cho cung-thỉnh chư Tăng đến tụng kinh bên giường bịnh. Trong khi chư Tăng đang tụng Kinh TỨ-NIÊM-XỨ, thì có sáu chiếc thiên-xa từ trên các cõi Trời hiện xuống và mời ông tùy-ý bước lên một chiếc để được đưa lên một trong sáu cõi Trời. Ông Đàm-mi bảo chư Thiên hãy chờ một chút, sợ làm gián-đoạn việc tụng kinh.

Khi dứt thời kinh, ông Đàm-mi gọi các con lại, nói rằng các thiên-xa đang chờ ông, và yêu-cầu các con rắc hoa lên chiếc thiên-xa đi về cung Trời Đâu-suất mà ông chọn để tái-sanh. Rồi đó, ông thở hơi cuối cùng và được sanh lên cung trời Đâu-suất như ước-nguyện. Như thế, người làm lành được hưởng phước ngay trong đời nầy và còn tiếp-tục hưởng nữa về đời sau.

Khi Đức Phật kể tích chuyên nầy xong, Ngài đọc lên bài Kệ như sau

- Đàm-mi: tên thật, đầy-đủ bằng tiếng Pali là Dhammika Upàsaka

- Cõi Trời Đâu-suất: tiếng Pali là Tusita; ở cõi Trời nầy, có Đức Di-lặc đang giảng Kinh. Trong tương-lai, Đức Di-Lặc sẽ xuống cõi Ta-bà làm vị Phật kế-tiếp Đức Phật Thích-ca.

- Cư-sĩ: cư = ở, cư-trú; sĩ = người học-trò, người có danh. Cư-sĩ, theo nghĩa chuyên-môn trong Phật-học, là những người tu tại-gia, có đức-hạnh cao.

- Kinh Tứ-Niệm-Xứ: đây là bản Kinh quan-trọng trong Trung-Bộ-Kinh. Kinh dạy ta phép quán: (1) quán thân bất-tịnh (tức là bên trong thân chức chất dơ-bẩn), (2)quán thọ là khổ (tức là tất cả các cảm-thọ đều mang tính-chất đau-khổ cả), (3) quán tâm là vô-thường (tức là tâm thay đổi luôn, chẳng thường-hằng), (4) quán pháp là vô-ngã (tức là mọi sự-vật trên thế-gian đều mang bản-tánh rỗng-rang, chẳng có tự-ngã).

- Thiên-xa: thiên = Trời; xa = xe; chiếc xe trên Trời.

Tích chuyện rất đơn-sơ kể chuyện người làm lành, khi gần chết, được chư Thiên đem thiên-xa đến rước sanh về cõi Trời. Ý-nghĩa là: làm lành thì được hưởng phước trong đời hiện-tại, chết đi sẽ sanh lên Trời

Bài Kệ cũng rất giản-dị, ý nói ai làm lành thì đời nầy sung-sướng; chết đi sẽ tái-sanh vào cõi lành, tiếp-tục hưởng phước vào đời sau. Đó chẳng phải là dụ-dỗ ta phải làm lành, mà đó chính là Luật Nhơn-Quả.

1.- Học thuộc lòng bài Kệ: lưu-ý đến nghĩa của câu thứ nhì.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ-giảng-pháp có đề-cập đến tội-ác của Đề-bà-đạt-đa.

Thuở ấy, Đề-bà-đạt-đa ngụ tại xứ Cô-sâm-bi với Đức Phật. Trông thấy Đức Phật được sự kính-trọng cao-quí của mọi người và nhận được sự cúng-dường rất hậu-hĩ, Đề-bà-đạt-đa sanh tâm ganh-tị, và muốn được thay thế Đức Phật để cầm đầu Giáo-hội Tăng-già. Một hôm, trong khi Đức Phật đang giảng pháp, Đề-bà-đạt-đa liền đến bên Đức Phật, viện cớ Đức Phật nay đã già-cả rồi, nên giao quyền lại cho y cầm đầu Giáo-hội. Đức Phật bác-bỏ đề-nghị đó và khiển-trách Đề-ba-đạt-đa là đang nuốt phải đờm-dãi của kẻ khác. Rồi đó, Đức Phật bảo Giáo-hội Tăng-già ra giáo-chỉ cáo-tố Đề-bà-đạt-đa.

Đề-bà-đạt-đa phẫn-uất lên và nguyện sẽ báo-thù lại Đức Phật. Cả thảy ba lần, Đề-bà-đạt-đa mưu-sát Đức Phật. Lần thứ nhứt, Đề-bà-đạt-đa mướn các xạ-thủ bắn chết Phật. Nhưng bọn người giết mướn nầy được Đức Phật cải-hoá và cho thọ-giáo, họ chứng được quả-vị Tu-đà-huờn. Lần thứ hai, Đề-bà-đạt-đa trèo lên ngọn núi Linh-thứu, lăn một hòn đá to để đè chết Đức Phật, nhưng đá chỉ làm ngón chơn cái của Đức Phật bị thương mà thôi. Đến lần thứ ba, Đề-bà-đạt-đa thả con voi Nà-là-gi-ri để húc chết Đức Phật, nhưng khi thấy Đức Phật, con voi liền qùi xuống.

Sau ba lần mưu-sát thất-bại, Đề-bà-đạt-đa liền đổi chiến-thuật, phá sự hoà-hợp của Tăng-đoàn, bằng cách khuyến-dụ các tăng-nhơn vừa nhập Đạo, theo y đến núi Tượng-đầu lập thành một Giáo-hội mới. Nhưng hai vị đại-đệ-tử của Đức Phật là các Tôn-giả Xá-lợi-phất và Đại Mục-kiền-liên đến thuyết-phục các tăng-nhơn kia trở về.

Về sau, Đề-bà-đạt-đa ngoạ-bịnh nặng trong chín tháng. Y liền bảo các đệ-tử của y khiêng y đến Kỳ-viên-tự là nơi Đức Phật ngụ lúc ấy. Nghe tin Đề-bà-đạt-đa sắp đến, Đức Phật bảo các đệ-tử rằng, Đề-bà-đạt-đa chẳng có cơ-duyên để gặp được Phật đâu. Khi bọn người khiêng Đề-bà-đạt-đa tới hồ nước trong khuôn-viên chùa Kỳ-viên, thì họ đặt cáng xuống và cổi áo ra tắm. Lúc bấy giờ, Đề-bà-đạt-đa nhổm dậy, đặt chơn xuống đất, định đi vào trong. Nhưng đất dưới chơn lún xuống, từ từ nuốt chửng Đề-bà-đạt-đa vào lòng đất. Quả thật, Đề-bà-đạt-đa chẳng gặp đuợc Đức Phật trước khi sa xuống điạ-ngục Vô-gián, vì các tội-ác đã làm trước kia, nay phải đền tội.

Khi Đức Phật kể xong câu chuyện về tội-ác của Đề-bà-đạt-đa, Ngài liền nói lên bài Kệ như sau:

- Hậu-hĩ: rất nhiều và quí-giá.

- Ganh-tị: ghen-ghét, cà-nanh, đòi cho mình cũng được như thế, hay hơn thế mới ưng bụng.

- Giáo-hội Tăng-già: Hội-đồng các Trưởng-lão cầm đầu Giáo-hội.

- Giáo-chỉ: giáo = giáo-hội; chỉ = bản văn có tánh-cách như một sắc-lệnh, ra lịnh cho các cấp dưới phải tuân-hành.

- Cáo-tố: tố-cáo, nêu rõ tội-phạm ra. Trong Giáo-chỉ cáo-tố nầy, Giáo-hội tuyên bố rằng, những gì Đề-bà-đạt-đa làm hay nói chỉ có liên-hệ dến riêng y mà thôi, chẳng có liên-quan chi đến Đức Phật, Chánh-Pháp và Tăng-già. Danh-từ chuyên-môn nầy, tiếng Pali gọi là Pakàsanìya Kamma.

- Phẫn-uất: tức-giận dữ-dội.

- Mưu-sát: mưu = dự-tính làm lén; sát = giết . Mưu-sát là sắp đặt mưu-kế để giết, nhưng chẳng giết được.

- Xạ-thủ: xạ = bắn; thủ = tay. Người bắn cung hay bắn súng giỏi.

- Cải-hoá: cải = sửa đổi lại; hoá = trở nên. Cải-hoá là làm cho tốt trở lại.

- Thọ-giáo: thọ = nhận; giáo = dạy. Học-hỏi với ai.

- Linh-Thứu: chim kên-kên; tên một đỉnh núi gần thành Vương-xá, giống hình con ó, nơi Đức Phật giảng kinh Pháp-Hoa. Còn gọi là núi Kỳ-xà-quật. Tên bằng tiếng Pali là Gijjhakùta.

- Chiến-thuật: chiến = chiến-đấu, đánh nhau; thuật = cách, phương-pháp. Đổi chiến-thuật là đổi lối đánh, đánh cách khác hơn trước.

- Hoà-hợp: hoà = an-hoà, hoà-thuận với nhau; hợp = hiệp nhau, đồng ý với nhau, chẳng trái ngược. Phá sự hoà-hợp của Tăng-đoàn là tội nặng, thường bị trục-xuất.

- Khuyến-dụ: khuyến = khuyên; dụ = dụ-dỗ; gạt-gẫm mời.

- Núi Tượng-đầu: tên bằng tiếng Pali là Gayàsìsa.

- Thuyết-phục: thuyết = nói; phục = nghe theo.

- Ngoạ-bịnh: ngoạ = nằm . Ngoạ-bịnh là lâm bịnh nặng.

- Cơ-duyên: cơ-hội may-mắn.

- Khuôn-viên: trong vòng rào.

- Cáng: tấm ván mỏng để khiêng người yếu; cái băng-ca.

- Cõi dữ: cõi xấu ác, phải chịu khổ sở. Theo kinh sách Đại-Thừa, chúng-sanh sanh vào một trong 6 cõi: ba cõi lành là cõi người, A-tu-la (thần) và Trời; và ba cõi dữ là điạ-ngục, ngạ-quỉ (quỉ đói) và súc-sanh. Phật-giáo Nguyên-thủy phân-biệt bốn cõi dữ (sắp A-tu-la vào cõi dữ).

(1) Ý-nghĩa của Tích chuyện:

Tích chuyện mang các ý-nghĩa sau đây:

1.- Tội-ác của Đề-bà-đạt-đa bắt nguồn từ lòng ganh-tị: Đề-bà-đạt-đa, vốn là em họ của Phật, đã ba lần mưu-sát Phật, phá-hoại Tăng-đoàn, chỉ vì ganh-ghét Phật, muốn thay-thế Phật để cầm đầu Tăng-chúng. Nguyên-do sâu xa là lòng ganh-tị. Lòng ganh-tị lại bắt nguồn từ sự tham-lam: thấy người hơn mình, muốn được hơn người. Đây là món độc-hại to-lớn nhứt mà người tu-hành phải sớm hôm lo dẹp cho sạch trong tâm mình.

2.- Đề-bà-đạt-đa sa vào điạ-ngục ngay khi bị đất nứt hút xuống, đó là quả-báo của các tội-ác do y đã gây ra: đây cho thấy Luật Nhơn-Quả báo-ứng nhãn-tiền ( = ngay trước mắt). Làm ác chẳng thể nào tránh khỏi được các hậu-quả ác đến cho mình, trong đời nầy, hay đời sau.

Bài Kệ số 017 nêu lên hậu-quả kéo dài của tội-ác:

Kẻ làm ác phải chịu khổ-sở cả hai đời: đời hiện-tại và đời tương-lai: Tại sao? Theo luật Nhơn-Quả, gây nhơn ác, sẽ hứng chịu quả xấu. Quả xấu có thể xãy ra ngay trong đời hiện-tại, hoặc trong các đời sau. Nhưng ngay trong hiện-tại, kẻ làm ác cũng cảm thấy khổ-sở, mỗi khi nhớ lại hành-vi xấu-ác mình đã làm: đó là ý-nghĩa của câu Kệ:

Khi than như thế, thì tâm buồn-rầu, lo-sợ, chẳng biết rồi đây mình sẽ chịu hậu-quả khổ đến bực nào. Chỉ nội sự lo-buồn đó cũng đã làm khổ-sở cho kẻ làm ác ngay trong hiện-tại.

Còn câu Kệ:

thì người chẳng tin có đời sau, chẳng tin có điạ-ngục thì xem thường, chẳng sợ. Họ cứ bảo, chết là hết! Chưa chắc đâu! Hãy nói với họ, nếu có đời sau, có điạ-ngục, thì sao? Ta cứ làm lành, tránh điều ác, thì mới chắc, dầu có điạ-ngục hay chẳng có, ta có lo gì. Đó là điều lợi trước mắt, chẳng phải lo ngay bây giờ, mà cũng chẳng phải sợ về sau.

2.- Rút lấy bài học ở Tích chuyện: tội-ác của Đề-bà-đạt-đa do lòng ganh-tị mà sanh ra, và lòng ganh-tị nầy lại bắt nguồn ở lòng tham. Vậy, ta cần phải chận đứng sự tham-lam nơi tâm ta. Chận đứng cách nào?

- Thấy người hàng xóm mua xe mới, đừng ganh-tị, cố mua một chiếc đẹp hơn. Đừng tranh giàu, tranh sang với láng-diềng, với đồng-nghiệp, với bạn-bè, với bà-con.

- Tham có nhiều thứ lắm, xin đề-nghị bớt tham vài việc dễ làm: đừng ham xem Ti-vi, tuồng cải-lương, đến quá nửa đêm, hãy tự hạn-chế thời-giờ nầy để đọc Kinh-sách.

- Khi thấy con người ta thi đậu, con mình rớt, thì ganh-ghét; hãy mừng giùm cho người ta. Đó là tâm hỉ, một trong bốn tâm vô-lượng rất quí, là từ, bi, hỉ, xả.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có nhắc đến chuyện cô Sử-ma-na là con gái út của Trưởng-giả Cấp-cô-độc.

Vào thời ấy, ở nước Xá-vệ, có hai nhà: một là nhà bà Vi-sa-kha và một là nhà ông Cấp-cô-độc luân-phiên nhau hằng ngày dưng cúng thực-phẩm lên hàng ngàn chư Tăng. Ở nhà bà Vi-sa-kha, người cháu gái của bà lo thu-xếp mọi việc cúng-dường; còn nơi nhà ông Cấp-cô-độc thì việc đó giao cho ba cô con gái lo-liệu. Hai người con gái lớn của ông Cáp-cô-độc trong khi dưng-cúng thực-phẩm, nghe chư Tăng thuyết-pháp và chứng được quả-vị Tu-đà-huờn. Còn người con gái út là cô Sử-ma-na lại hơn thế nữa, cô chứng được quả-vị Tư-đà-hàm.

Đến khi cô Sử-ma-na bị bịnh nặng, nằm trên giường, cô liền cho mời cha là ông Cấp-cô-độc đến gần bên. Khi cha cô đến nơi, cô lại gọi cha cô bằng em. Rồi sau đó, cô từ-trần. Ông Cấp-cô-độc nghe gọi như thế, cứ tưởng con mình mê-sảng vào lúc hấp-hối, nên rất lo-buồn. Sau khi tang-lễ đã xong, ông liền đến đảnh-lễ Đức Phật và trình lại sự-việc.

Đức Phật bảo, cô Sử-ma-na chẳng có mê-sảng khi gần chết. Sở dĩ, cô gọi cha cô bằng em, là vì chính cô đã chứng được quả vị thứ hai trong hàng Thanh-văn, trong khi đó cha cô và hai chị cô mới chứng được quả-vị thứ nhứt mà thôi. Đức Phật còn cho biết, nay cô Sử-ma-na được tái-sanh lên cõi Trời Đâu-suất.

Sau đó, Đức Phật mới đọc bài kệ, như sau:

- Vi-sa-kha: tên thật bằng tiếng Pali là Visakha.

- Sử-ma-na: tên thật bằng tiếng Pali làSumanadevi

- Luân-phiên: luân = bánh xe; thay nhau; phiên = kỳ, bận, lượt. Luân-phiên là thay phiên nhau, ngưòi nầy hôm nay, người kia hôm sau.

- Tu-đà-huờn: quả-vị thứ nhứt trong hàng Thanh-văn; Sotàpatti.

- Tư-đà-hàm: quả-vị thứ hai trong hàng Thanh-văn; Sakadàgàmi.

- Mê-sảng: chẳng còn hiểu-biết nữa, nói nhảm.

- Tang-lễ: tang = đám ma. Tang-lễ là lễ đám ma.

- Hành thiện: hành = làm; thiện = lành. Làm lành.

- Phước nhàn: nhàn = an-vui, thong-dong, chẳng bị ràng-buộc.

- Cõi quí: cõi lành. Đó là ba đường lành: cõi Người, cõi Thần và cõi Trời.

- Phước-duyên: duyên = duyên may. Được thêm phần sung-sướng.

1) Khi kể Tích chuyện nầy, Đức Phật muốn chứng minh một lần nữa về Luật Nhơn-Quả: hễ đã làm lành, tất sẽ được hưởng phước, chẳng những ngay trong đời hiện-tại, mà cả về đời sau nữa.

2) Tại sao cô Sử-ma-na lại gọi Cha bằng em, Đức Phật đã giải-thích rõ trong Tích chuyện. Cô Sử chỉ gọi Cha như thế vào lúc sắp tái-sanh vào cõi Trời, nhờ chứng-đắc quả-vị cao hơn Cha và hai chị.

Cũng như bài Kệ số 017, bài Kệ số 018 nêu lên hậu-quả dài lâu của việc làm thiện. Công-đức của cô Sử-ma-na là cúng-dường chư Tăng. Cúng-dường các bực chơn-tu là một hình-thức của sự bố-thí, một đức-tánh cao-quí để dẹp lòng bỏn-xẻn, tham-lam nơi tâm mình.

2.- Thực-hành việc bố-thí để dẹp bỏ sự rít-róng và bụng tham. Khi đem cho, chớ phân-biệt ba việc: người cho, người nhận và vật hiến-tặng.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp có nhắc đến việc hai vị tỳ-kheo mà đường-lối tu-tập rất khác nhau.

Thuở ấy có hai vị tỳ-kheo dòng-dõi quí-phái, kết làm bạn thân với nhau. Một vị rất thông-thạo về Tam-tạng Kinh-điển, đọc tụng và giảng-dạy giáo-lý rất lưu-loát. Vị nầy được làm giáo-thọ dạy cho năm trăm vị tăng-nhơn. Còn vị kia tuy hiểu rất ít về Kinh-điển, nhưng rất tinh-cần theo lời dạy trong Chánh-pháp mà tu-tập và hành-trì; nhờ đó mà chứng-đắc được đạo-quả A-la-hán.

Trong một dịp đến đảnh-lễ Đức Phật ở Kỳ-viên-tự, họ gặp lại nhau. Vị giáo-thọ chẳng ngờ là bạn mình đã chứng-đắc A-la-hán, nên xem thường người bạn, nghĩ rằng ông ấy còn chưa thông-thạo rành rẽ như mình về Kinh-điển, còn chưa biết được một Bộ nào trong năm Bộ-Kinh, cũng chẳng biết đến một Tạng nào trong Tam-Tạng. Vị giáo-thọ nghĩ như thế, nên định nêu ra những câu hỏi về Kinh-Tạng để làm cho bạn mình phải bối-rối và xấu-hổ.

Lúc bấy giờ, Đức Phật đọc được tư-tưởng của vị giáo-thọ, biết nếu ý-định xấu kia mà thực-hiện thì vị giáo-thọ thông-thái nầy sẽ bị tái-sanh vào cõi dữ. Với tấm lòng từ-bi, Đức Phật ngăn chẳng cho vị giáo-thọ hỏi khó vị kia, bằng cách chính Ngài đặt ra các câu hỏi về Thiền-định, về Đạo và về Quả. Vị giáo-thọ chẳng trả lời nổi vì ông chỉ biết về lý-thuyết mà thôi, còn chưa có kinh-nghiệm tu-tập. Còn vị tỳ-kheo kia, nhờ thực-hành thuần-thục, tuân theo Chánh-pháp mà hành-trì, đã chứng-đắc quả-vị A-la-hán, nên giải-đáp rất rành-rẽ. Đức Phật tán-thán vị nầy, và chẳng có một lời khen ngợi nào cả đối với vị giáo-thọ.

Chúng Tăng lúc ấy rất lấy làm lạ khi thấy vị thầy dạy Pháp của họ chẳng được Đức Phật khen ngợi, mới thưa hỏi Đức Phật tại sao vậy. Đức Phật giải-thích: vị giáo-thọ tuy hiểu biết rất nhiều về giáo-lý, mà chẳng đem ra thực-hành trên thân-tâm mình, thì cũng tựa như người chăn bò, lo săn-sóc bò cho chủ, để lãnh lương, còn những chất ngon của các con bò, gọi là ngũ chủng ngưu-vị, thì chỉ có chủ đàn bò mới biết mà hưởng được.

Vị giáo-thọ chỉ hưởng được sự cung-kính, cúng-dường của các người học-trò của ông. Còn bạn ông, vị A-la-hán, thì mới thọ-hưởng được những phước-lạc đo Đạo và Quả mang đến, giống như chủ đàn bò hưởng năm món ngưu-vị. Đó là nhờ ra công-sức chuyên-cần hành-trì, diệt hết ba món độc tham, sân, si, cùng các lậu-hoặc, nên tâm cùng tuệ đều được giải-thoát. Vị nầy mới thật-sự hưởng được lợi-ích do Chánh-pháp mang đến.

Bấy giờ, Đức Phật liền nói lên hai bài Kệ sau đây:

- Kinh-điển: Kinh = lời Đức Phật giảng-dạy, được ghi chép lại; điển = phép-tắc. Kinh-điển là kinh-sách về giáo-pháp của Đức Phật.

- Lưu-loát: trôi chảy; dễ-dàng, dễ hiểu và chẳng ngập-ngừng.

- Giáo-thọ: vị tăng rành-rẽ về giáo-lý, giảng-dạy cho các tăng-ni.

- Hành-trì: hành = làm, thực-hành; trì = giữ. Hành-trì là tuân theo lời dạy trong Chánh-pháp áp-dụng vào đời sống tu-hành, chẳng quên.

- Năm Bộ-Kinh: đó là: (1) Trường-Bộ-Kinh, (2) Trung-Bộ-Kinh, (3) Tương-ưng-Bộ-Kinh, (4) Tăng-chi Bộ-Kinh và (5)Tiểu-Bộ-Kinh; mỗi Bộ-Kinh có trên dưới gần ngàn bài Kinh.

- Tam Tạng: tam = ba; tạng = giỏ, đãy đựng kinh. Tam Tạng là tiếng chung để gọi tất cả kinh-điển nhà Phật. Gồm có Tạng Luật, Tạng Kinh và Tạng Luận.

- Thông-thái: hiểu biết rõ nhiều việc, có kiến-thức thật rộng.

- Thuần-thục: rành-rẽ, giỏi-dắn, chín-chắn.

- Tán-thán: khen ngợi.

- Giải-thích: cắt nghĩa rõ ra.

- Ngũ chủng ngưu-vị: ngũ = năm; chủng = loại, thứ; ngưu = trâu, bò; vị = vị ngon. Năm món ngon từ sữa con bò là: sữa, kem, bơ sống, bơ chín và phô-mai (fromage).

- Lậu-hoặc: lậu = rỉ chảy dơ ra; hoặc = điều sai-lầm. Chữ lậu-hoặc được dùng để chỉ những thói xấu trong tâm, thường lộ ra ngoài, khiến cho ta phải phiền-não, như tham, sân, si, mạn, nghi, v.v..

- Tâm, Tuệ: tâm = lòng; tuệ = huệ, trí-huệ. Tâm bị phiền-não ràng buộc; trí-huệ bị vô-minh ( =si-mê) che lấp. Diệt bỏ được phiền-não và vô-minh thì cả tâm lẫn tuệ đều được giải-thoát mà chứng-đắc Niết-bàn.

- Buông-lung: chẳng biết tự kềm-chế, sống bừa-bãi. Đồng nghĩa với chữ phóng-dật.

- Chẳng dự phần: chẳng hưởng được phần lợi-ích.

- Tự có phần: Đã có phần lợi-ích dành sẵn cho mình.

- Màng chi nữa: chẳng còn ham chi nữa; hết thèm rồi.

Tích chuyện mang một ý-nghĩa quan-trọng về đường-lối tu-tập. Đọc-tụng nhiều Kinh-điển mà chẳng biết cách ứng-dụng tu-hành cho thân-tâm được thanh-tịnh, chỉ như người chăn bò lo đếm số bò cho chủ, chẳng ích-lợi gì cho bản-thân. Người biết cách đọc-tụng Kinh-điển, chẳng cố lấy nhiều, mà chỉ cầu tìm cách ứng-dụng để sửa đổi tâm-tánh mình cho trong-sạch hơn lên, để tiến đến mục-tiêu giác-ngộ và giải-thoát.

Do đó, ta nên biết:

Ý-nghĩa của hai bài Kệ nhắc lại ý-nghĩa của Tích-chuyện: Khi đọc-tụng Kinh-điển, ta phải biết ứng-dụng vào đời sống tu-hành. Vấn-đề là ứng-dụng như thế nào? Bài Kệ số 020 chỉ rõ cách hành-trì:

- diệt ba mối độc: tham, sân, si;

- giải-thoát tâm và huệ. Tâm giải-thoát khi diệt hết các phiền-não-chướng (chướng = gây trở ngại), nhứt là tham, sân, si. Huệ giải-thoát khi diệt được sở-tri-chướng (sở-tri = điều hiểu biết; sở tri-chướng là các điều hiểu biết sai-lầm, lỗi-thời, cùng các cố-chấp, các thành-kiến).

- "Đời nầy, đời khác, màng chi nữa": câu nầy có nghĩa là chẳng còn bám-níu vào cuộc sống Luân-hồi nữa; như thế, sẽ chứng được cảnh-giới vô-sanh, nghĩa là chẳng bị sanh-tử ( = sự chết sống) ràng-buộc nữa. Nói cách khác, đó là chứng-đắc được cảnh Niết-bàn.

1. Học thuộc lòng hai bài Kệ: Đây là dịp để nhớ đến ý-nghĩa việc tụng-đọc Kinh-Kệ: đọc Kinh chẳng phải để được phước như một số người mê-tín bảo Kinh nầy linh-thiêng hơn Kinh kia. Kinh nào cũng dạy ta một cách tu-hành, khi đọc tụng phải tìm cách ứng-dụng; và có ứng-dụng tu thì mới được hưởng lợi-ích, đó là Kinh linh-thiêng đấy.

2. Thà biết ít mà biết chắc. Nếu chẳng biết đến Kinh-kệ mà tu, đó là tu mù, chẳng hiểu rõ đâu là mục-tiêu, đâu là nỗ-lực. Nhưng biết mà biết quá nhiều, thì cũng chẳng hay, vì khi biết quá nhiều, lại đâm ra ít chịu thực-hành theo. Thế nên thà biết ít. Nhưng phải biết chắc; vì có biết chắc mới đi đúng đường, khỏi phải phân-vân, nghi-ngại.

3. Khỏi tu mù và chẳng mắc tu lầm. Khi mình hiểu biết về Kinh-Kệ, đó là căn-bản vững chắc cho mình đi tới dưới ánh-sáng của ngọn đuốc Kinh-kệ. Dọc đường có hầm-hố, chông-gai, mình nhờ Kinh-Kệ nhắc-nhở mà tránh được. Người tu mà chẳng hiểu biết Kinh-Kệ, thì dễ lầm-lẫn, lại thường mê-tín nghe theo lời khuyến-rủ của những kẻ đội lốt tu-hành.

Biết chắc về Kinh-Kệ tránh được khổ-nạn tu lầm, phí cả một cuộc đời.

-ooOoo-

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ ở tu-viện Cô-si-ta, gần thành Cô-sâm-bi, trong một kỳ giảng pháp, có đề-cập đến Hoàng-hậu Sa-mã-hoa, chánh-cung của vua Ưu-đề-na, nước Cô-sâm-bi.

Hoàng-hậu Sa-mã-hoa có năm trăm cung-nữ, trong số đó có bà Khưu-du hằng ngày đến tiệm bán hoa của Sử-ma-na mua bông về trang-hoàng cung của Hoàng-hậu. Trong dịp đến tiệm bán hoa, bà Khưu-du được nghe Đức Phật thuyết-pháp ở đó và ba chứng-đắc được quả-vị Tu-đà-huờn. Khi trở về hoàng-cung, bà Khưu-du nhắc lại bài pháp cho Hoàng-hậu và các cung-nữ nghe và nhờ đó mà tất cả đều chứng-đắc được quả-vị Tu-đà-huờn. Kể từ đãy, bà Khưu-du được Hoàng-hậu kính-trọng như mẹ và thầy dạy đạo. Bà Khưu-du khỏi phải làm công-việc tạp-dịch nữa và tiếp-tục đi nghe Đức Phật giảng-pháp về chỉ-dạy lại cho Hoàng-hậu và các cung-nữ. Chẳng bao lâu, bà Khưu-du đã thông-thạo về Tam-Tạng Kinh-điển.

Hoàng-hậu Sa-mã-hoa và các cung-nữ rất mong muốn được trông thấy Đức Phật để đảnh-lễ, nhưng họ sợ Vua Ưu-đề-na tức-giận, nên chỉ dám khoét một lỗ hổng trên bức tường ở hoàng-cung để lén nhìn ra ngoài, nom theo Đức Phật hằng ngày đến nhà các cư-sĩ Cô-sa-ka, Cúc-khưu-ta và Pha-hoa-di để khất-thực.

Vào thời ấy, vua Ưu-đề-na còn có một vị vương-phi tên là Mã-can-di-hoa, vốn là người con gái yêu của một vị Bà-la-môn tên là Mã-can-di. Một hôm, Mã-can-di trông thấy Đức Phật với tướng-mạo trang-nghiêm, đẹp-đẽ, ôm bình bát đi khất-thực, ông Mã liền gọi vợ và con ra xem, và muốn gả con cho Đức Phật vì, theo ông, chỉ có người oai-nghi như Đức Phật mới xứng với vẻ đẽp tuyệt-trần của cô Mã-can-di-hoa. Nhưng Đức Phật từ-chối: "Ngay cả khi thấy ba người con gái của Ma-vương là các cô Tham-ái, Ác-cảm, và Dục-vọng, nhan-sắc xinh-đẹp hơn nhiều, ta còn chẳng cảm thấy một chút nào lòng dục khởi lên nữa. Dầu sao, đối với tấm thân đầy chất bẩn và nước tiểu kia, ta cũng chẳng muốn để chơn ta đụng phải."

Khi nghe Đức Phật nói như thế, hai vợ chồng vị Bà-la-môn Mã-can-di liền chứng-đắc được đạo-quả A-na-hàm. Họ liền giao con gái cho người em trai và xin gia-nhập vào Giáo-hội Tăng-già. Tuy nhiên, cô Mã-can-di-hoa lúc ấy rất căm-hận Đức Phật và thề rằng sẽ trả thù, khi có dịp. Về sau, cô Mã-can-di-hoa được người chú đem dâng cho Vua Ưu-đề-na và được tuyển làm vương-phi. Khi Mã-can-di-hoa hay tin Đức Phật đến xứ Cô-sâm-bi và Hoàng-hậu Sa-mã-hoa cùng các cung-nữ khoét vách tường để dòm ra ngoài, bà Mã liền tố-cáo với Vua, bảo rằng Hoàng-hậu và các cung-nữ chẳng trung-thành với Vua và có sự giao-du với bên ngoài. Vua Ưu-đề-na đến cung Hoàng-hậu, nhìn thấy lỗ hổng trên tường, nhưng khi nghe trình-bày sự-thật, nhà vua hết nghi-nan và chẳng tức-giận.

Bà Mã-can-di-hoa vẫn còn căm-tức nên tìm cách thuyết-phục Vua rằng Hoàng-hậu Sa-mã-hoa chẳng những chẳng trung-thành với Vua mà còn âm-mưu giết vua nữa. Được biết trước Vua sẽ ngự đến cung Hoàng-hậu, bà vương-phi Mã liền bắt một con rắn nhỏ thật độc, đem dấu vào trong cái bầu của cây đờn tì-bà, mà vua thường thích đờn, rồi lấy một bó hoa chận phía ngoài cho rắn chẳng bò ra được. Bà liền tâu với Vua là bà có linh-cảm rằng có người sẽ ám-hại vua, xin vua đừng đến cung Hoàng-hậu. Nhưng nhà vua chẳng nghe, bà Mã liền xin tháp-tùng, nói là để bảo-vệ Vua khi cần.

Đến cung Hoàng-hậu, sau khi dự tiệc, Vua sai mang đờn ra để Ngài tấu nhạc. Bà Mã liền rút bó hoa ra khỏi cây đờn và đem dưng cho Vua. Con rắn thoát khỏi chỗ bị giam, liền chui ra, rít lên, bò đến bên Vua. Nhà vua tức-giận, bấy giờ tin lời bà Mã là Hoàng-hậu Sa-mã-hoa muốn giết vua. Ngài liền bắt Hoàng-hậu và các cung-nữ đứng giàn hàng, rồi giương cây cung, đặt tên có tẩm thuốc độc, nhắm bắn. Lúc ấy, Hoàng-hậu trầm-tĩnh bảo các cung-nữ đừng sợ-hãi và cũng đừng oán-giận vua, mà phải nhiệt-tâm rải tâm Từ đến Vua và vương-phi. Khi mũi tên độc của Vua bay về phía các cung-nữ thì lạ thay, nó lại quay ngược trở về, rơi xuống đất. Nhà Vua tỉnh-ngộ mới biết Hoàng-hậu trong-trắng và vô-tội.Kể từ đó, Vua cho phép Hoàng-hậu được thỉnh Đức Phật vào hoàng-cung để cúng-dường thực-phẩm và nghe thuyết-pháp.

Nhận thấy các âm-mưu để hại Hoàng-hậu chẳng thành công, bà vương-phi Mã can-di-hoa mới nghĩ đến một kế-hoạch chót. Bà cho người về nhờ chú bà thuê người đến đốt cung Hoàng-hậu. Khi hay tin có hỏa-tai, nhà Vua đến cung Hoàng-hậu, nhưng chậm mất rồi, vì Hoàng-hậu và các cung-nữ đang nhập vào thiền-đînh dưới ngọn lửa hồng đang bùng cháy. Bấy giờ, phần lớn các cung-nữ đều chứng-đắc quả-vị Tu-đà-huờn, một số ít chứng được quả A-na-hàm.

Khi ngọn lửa đã tàn, nhà Vua chẳng để lộ vẻ tức-giận, mà nói rằng: "Khi Sa-mã-hoa còn sống, ta vẫn luôn luôn lo-ngại bà ta ám-hại, nay bà ta đã chết rồi, ta mới yên-tâm. Kẻ nào đã đốt cháy cung nầy mới thật là kẻ yêu ta, muốn bảo-vệ ta đó." Bãy giờ, bà Mã-can-di-hoa liền tâu rằng chính bà đã thuê người đốt. Nhà vua cười khen bà Mã và ra lịnh mời tất cả thân-nhơn của bà đến cung Vua để dự tiệc khen thưởng. Họ vui mà đến, đông đủ cả. Nhà Vua liền ra lịnh bắt tất cả, dĩ nhiên cả Vương-phi Mã-can-di-hoa cũng ở trong số đó, đem ra sân thiêu sống.

Khi Đức Phật nghe được các biến-cố đó, Ngài liền đọc lên ba bài Kệ sau đây cho chúng Tăng nghe:

Tiếng Việt: Tiếng Pali:

- Chánh-cung: người vợ chánh của vua; hoàng-hậu.

- Cung-nữ: cô gái phục-vụ trong hoàng-cung.

- Tạp-dịch: tạp = lặt-vặt; dịch = công-việc. Tạp-dịch là làm các công-việc lặt-vặt trong nhà.

- Vương-phi: vương = vua; phi = vợ; vợ thứ. Theo phong-tục đa-thê ( = có nhiều vợ), ngoài Hoàng-hậu ra, Vua còn có nhiều vợ khác, gọi là vương-phi.

- Căm-hận: thù-ghét.

- Tố-cáo: kể rõ tội-trạng của một người với kẻ khác.

- Giao-du: giao = giao-thiệp, kết bạn; du = chơi bời với nhau.

- Nghi-nan: nghi-ngờ.

-Trung-trinh: trung = trung-thành; trinh = trinh-tiết. Giữ lòng trung-thành với chồng.

- Đờn tì-bà: một loại đờn giây, trông tựa như vĩ-cầm ngày nay.

- Linh-cảm: linh = linh-thiêng, huyền-bí; cảm = cảm-giác. Linh-cảm là tự-nhiên có ý-nghĩ biết trước về một việc sắp xãy ra.

-Ám-hại: ám = đen tối; hại = nguy-hại. Ám-hại là hại ngầm.

- rải tâm Từ: tức là trong tâm chỉ nghĩ đến sự Từ-bi, và mong muốn tấm lòng Từ-bi của mình sẽ chuyển-động được tâm người mình đang nghĩ đến.

- Tình-ngộ: liền biết mình đã nghĩ lầm.

- Kế-hoạch: mưu-kế dự-định sẽ làm.

- Hoả-tai: hoả = lửa; tai = tai-nạn. Bị lửa cháy thiêu.

-Thân-nhơn: thân = thân-tình, bà con; nhơn = người.

- Biến-cố: việc quan-trọng đã xãy ra.

- Tỉnh-giác: tỉnh = chẳng còn mê; giác = biết. Người tỉnh-giác là người sáng-suốt, làm gì cũng biết mình đang làm gì, luôn chú-ý đến hành-động và mọi biến-chuyển trong tâm của mình.

- Bất-tử: bất = chẳng; tử = chết. Vì sao tỉnh-giác là con đường Bất-tử? Vì khi tỉnh-giác, biết mình đang sống, làm gì, nghĩ gì cũng biết, khác với người mê tuy còn thở nhưng như chết rồi vì mình chẳng biết mình đang làm gì, đang nghĩ gì.

- Buông-lung: buông trôi, chẳng có sự tự kềm-chế lấy mình. Cùng nghĩa với chữ Phóng-dật.

- Phóng-dật: phóng = buông trôi; dật = nghỉ ngơi. Cùng một nghĩa với các chữ: buông-lung, lười-biếng, cẩu-thả.

- Chưả chôn: còn sống đó, nhưng vật-vờ, vất-vưởng như người chết chưa chôn, vậy thôi.

- Ung-dung: thong-thả, tự-do, chẳng bị ràng-buộc.

- Vô-thượng: vô = chẳng có; thượng = trên. Vô-thượng là chẳng còn gì ở trên đó nữa; cao nhứt.

- Niết-Bàn: tiếng Pali là Nirvana, có nghĩa là ra khỏi rừng u-tối, tức là rừng phiền-não. Chữ Niết-bàn chỉ tâm-trạng của người đã dứt sạch hết các phiền-não, sống ung-dung, tự-tại. Đừng tưởng-lầm Niết-bàn là một nơi chốn nào trong không-gian mà người tu-hành đắc-đạo đến đó ở cho thật sung-sướng. Đó chỉ là cảnh-giới của tâm người đã dứt hết các điều ham-muốn, sống an-nhiên trong niềm vui thanh-tịnh, nhẹ-nhàng.

Có hai cảnh Niết-bàn: khi còn sống thì vào Hữu-dư Niết-bàn; đến khi bỏ thân-xác thì vào Vô-dư Niết-bàn (dư = dư-y, tức là tấm thân thể-xác). Các bực chứng quả-vị A-la-hán, đắc được Vô-sanh ( = chẳng còn phải tái-sanh trong cõi Luân-hồi), gọi là chứng-đắc Niết-bàn.

-Tham-ái, Ác-cảm, Dục-vọng: tên của ba cô gái đẹp của Ma-vương. Tham-ái = khao-khát; Ác-cảm = có ý ác, ghét; Dục-vọng = lòng ham-muốn. Cả ba đều chỉ đến sự cám-dỗ.

- A-na-hàm: quả-vị thứ ba trong hàng Thanh-văn, chẳng còn phải sanh lại ở cõi người nữa, nên được gọi là Bất-Lai. Tiếng Pali là Anàgàmi.

Tích chuyện đưa ra hai mẩu người: một người hiền-từ biết tu-tập theo Chánh-pháp, biết lấy ơn ra trả oán; và một người buông-lung theo lòng oán-hận, gây ra nhiều tội-ác. Mẩu người trước là Hoàng-hậu Sa-mã-hoa; mẩu người sau là bà Vương-phi Mã-can-di-hoa. Tích chuyện cho thấy: đã làm ác, tất phải chịu lấy hậu-quả xấu, ngay trong đời nầy.

Ngoài ý-nghĩa chánh vừa nêu trên, ta còn tìm thấy những ý-nghĩa khác sau đây:

1.- Cùng một lời nói của Phật về tấm thân bất-tịnh, hai ông bà Mã-can-di và cô gái Mã-can-di-hoa có phản ứng khác nhau:

- Ông bà Mã-can-di biết rõ bên trong tấm thân của con người chứa những thứ bất-tịnh như nước tiểu, máu mủ, v.v. nên khi nghe xong lời Phật, hai vợ chồng mới chứng được thánh-quả.

- Cô Mã-can-di-hoa vì tự-ái, nghe Phật nói thế, liền căm-giận; sự si-mê nầy cộng với tâm thù-oán khiến cô đi sâu vào con đường tà-ác.

-Phép quán thân bất-tịnh giúp ta nhận thấy rõ, thân bề ngoài có đẹp-đẽ vì trau-chuốt, còn bên trong chứa đầy chất dơ-bẩn. Đó là Sự-thật. Một khi đã biết rõ như thế, sẽ sanh ra nhàm chán việc đuổi theo các thú vui thể-xác, nhờ đó mà dứt được các dục-vọng, tiến đến sự giải-thoát cho tâm thoát khỏi mọi sự ràng-buộc.

2.- Vua Ưu-đề-na là người biết nhận lỗi khi mình làm quấy: Khi mũi tên quay ngược lại chẳng hại bà Hoàng-hậu, nhà vua liền biết ngay là bà vô-tội. Trước đó, thái-độ trầm-tĩnh của Hoàng-hậu dặn bảo các cung-nữ chẳng những chẳng đưọc oán-hận Vua, mà còn phải rãi tâm Từ đến Vua và vương-phi. Lẽ ra, đứng trước thái-độ đó, nhà Vua phải cảm-động mà dừng tay, nhưng vì lòng tức-giận đang nổi mạnh lên đã che mời lý-trí của nhà vua. Nhà Vua đã tỏ ra sáng-suốt khi chăng cái bẫy ra để bắt kẻ thủ-phạm chủ mưu đốt chết Hoàng-hậu; tuy nhiên khi trừng-trị luôn tất cả thân nhơn của bà Mã-can-di-hoa, thì cũng tàn-ác quá!

3.- Rải tâm Từ: Lòng Từ là lòng thương người, muốn cho người được an-vui. Rải tâm Từ là trong tâm an-định phát ra những tư-tưởng tốt-đẹp hướng về người mà mình muốn cho nhận được các làn sóng tư-tưởng đó. Có hai điều cần trong việc rải tâm Từ: (1) tâm phải ở trong tình-trạng an-định, nghĩa là lúc đó chỉ nghĩ đến lòng Từ mà thôi; (2) tâm phải chơn-thành và khẩn-thiết, thật-sự mong muốn cho người mình đang hướng về được mọi sự an-lành. Rải tâm Từ đến những người thân-yêu thì dễ hơn rải đến người thù-nghịch. Người biết đem lòng Từ đối-đãi với kẻ nghịch là người đã thắng hoàn-toàn được món độc: sân ( =giận-hờn).

1.- Bài Kệ số 021: so-sánh giữa hai lối sống: buông-lung ( = phóng-dật) và tỉnh-giác. Sống buông-lung là chẳng biết tự kềm-chế, hoặc để cho tham, cho sân, lôi kéo mình đi. Chúng lôi kéo vào nẻo dữ. Còn sống tỉnh-giác, biết kềm-chế tâm, biết rõ mọi biến-chuyển của tâm, khi tham, biết tham là xấu; khi sân, biết giận thì mất khôn. Người tỉnh-giác như thế tiến theo con đường lành, sẽ chứng-đắc các đạo-quả, thoát vòng sanh-tử Luân-hồi.

2.- Bài Kệ số 022: nêu lên ích-lợi mà người tỉnh-giác được hưởng: sống an vui trong cõi Thánh, tức là được giải-thoát mọi ràng-buộc, ung-dung, thanh nhàn, chẳng phiền-muộn; trái hẳn với người buông-lung sống như người chết chưa chôn.

3.- Bài Kệ số 023: nhờ Thiền-định mà tâm thường tỉnh-giác. Nếu biết tu-tập thiền-định một cách tinh-cần, sẽ chứng-đắc được cảnh-giới an vui cuả Vô-thượng Niết-bàn.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại tu-viện Trúc-Lâm, gần thành Vương-xá, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến ông chủ ngân-hàng tên là Cung-thác-cơ.

Vào thời xa xưa ấy, thành Vương-xá bị nạn dịch, dân-chúng chết hại rất nhiều. Tại tư-gia của vị giám-đốc ngân-hàng, các đầy-tớ đều bị bịnh chết cả. Vợ chồng ông chủ cũng vướng phải bịnh dịch. Khi biết mình chẳng sống sót nổi, ông mới kêu người con trai còn nhỏ tuổi lại mà bảo trốn đi nơi xa; và chỉ nên trở về sau một thời-gian thật lâu. Ông còn trối với con là ông có chôn dấu một kho-tàng bốn ngàn nén vàng và chỉ chỗ cho nó sau nầy đào lên mà dùng. Đứa con vâng lời cha, trốn vào rừng sâu; mười hai năm sau, khi đã trưởng-thành, mới quay về chốn cũ.

Lúc bấy giờ, ở thành Vương-xá, chẳng ai nhận ra được chàng trai con ông chủ ngân-hàng cả, vì vóc-dáng đã to lớn, thay đổi nhiều. Cung-thác-cơ liền tìm đến nơi chôn dấu kho-tàng, thấy vẫn còn nguyên-hiện. Nhưng chàng nghĩ rằng, nếu ta đào lên lấy vàng, thì những người chung-quanh tưởng đó là của vô-thừa-nhận chôn dưới đất, sẽ tố-cáo đến quan, rồi ta sẽ bị bắt vì vi-phạm luật-lệ. Theo luật thời ấy, những của tìm ra dưới đất đều thuộc về nhà Vua. Vì thế, Cung-thác-cơ mới đi tìm nghề sanh-sống, chẳng đụng tới kho tàng. Vào nhà một nông-gia, chàng xin việc và được thâu-nhận làm người báo giờ, mỗi buổi sáng, kêu gọi mọi người thức dậy, đến giờ nấu cơm, đến giờ đem trâu bò ra cày ruộng, v.v. Chàng chăm-chỉ làm việc như thế trong một thời-gian.

Bấy giờ, Vua xứ Ma-kiệt-đà là Tần-bà-sa-la, mỗi buổi sáng nghe tiếng của Cung-thác-cơ đi rao khắp nơi, mới lấy làm lạ, nghe giọng nói như là tiếng nói của một người giàu-sang. Ngài liền cho thị-vệ ra xem, thì ra đó là một chàng trai nghèo-khổ đang đi báo thức. Nhà vua chẳng tin người nghèo khổ mà có giọng nói như thế, mới cho điều-tra. Một thị-nữ được phái đi làm công-việc nầy. Bà ta dẫn theo một dứa con gái, cải-trang thành một người du-khách lỡ độ đường, đến xin ngụ qua đêm trong trang-trại mà Cung-thúc-cơ giúp việc. Người chủ nông-trại cho phép bà và con ngụ tạm nơi túp lều của Cung-thác-cơ.

Vào độ ấy, có buổi lễ cúng-tế cho hoa mầu được tươi-tốt. Vua ra lịnh mọi người phải đóng-góp vào để mua-sắm lễ-vật. Cung-thác-cơ nghèo quá, chẳng có tiền, đành phải đến chỗ chôn dấu vàng, đào lên, lấy vài đồng tiền, rồi nhờ bà khách ngụ đem đi đóng góp phần mình cho quan. Bà thị-nữ lấy tiền riêng của mình ra đóng góp, còn hai đồng tiền vàng gởi ngay đến hoàng-cung. Bà trở về tâu sự-việc lên Vua và đề-nghị Vua cho gọi Cung-thác-cơ đến trình-diện. Cung-thác-cơ sợ-hãi, chẳng biết mình bị tội gì, nhưng sau cùng cũng đến. Đức Vua hỏi nguyên-do vì sao Cung-thác-cơ có được hai đồng tiền vàng, và Vua hứa rằng, nếu nói lên đúng sự-thật thì chẳng hề bị bắt tội. Cung-thác-cơ liền kể lại hết sự-tình, ngày còn bé, cha là chủ ngân-hàng, bị bịnh dịch khi chết có trối chỗ chôn vàng, thời-gian mười hai năm trốn ở rừng sâu, nay trở về, nhưng chẳng dám đào lên để hưởng-dụng, mà phải đi làm công cho một nông-gia. Nhà Vua thấy vẻ thật-tình, cho điều-tra lại rõ-ràng, mới phong cho Cung-thác-cơ làm giám-đốc ngân-hàng của Hoàng-gia, và lại gả công-chúa cho chàng nữa.

Sau đó, trong một dịp đến đảnh-lễ Đức Phật ở tịnh-xá Trúc-Lâm, nhà Vua cho Cung-thác-cơ tháp-tùng. Nhà Vua trình lên Đức Phật sự-việc của Cung-thác-cơ, khen chàng là người biết nỗ-lực tìm lấy nghề-nghiệp để sanh-sống, hơn là nhờ vào gia-tài của cha-mẹ chôn dấu để lại.

Nhơn dịp nầy, Đức Phật nói lên bài Kệ sau đây:

Sau khi nghe xong bài Kệ, Cung-thác-cơ chứng được quả-vị Tu-đà-huờn.

- Ngân-hàng: ngân = bạc; hàng = cửa hàng. Ngân-hàng là nhà băng

- Trúc-Lâm: trúc = cây tre, cây trúc; lâm = rừng. Tên tu-viện nầy bằng tiếng Pali là Veluvana.

- Cung-thác-cơ: tên thật bằng tiếng Pali là Kumbhaghosaka.

- Giám-đốc: giám = cai-quản, coi-sóc; đốc = đốc-thúc, điều-khiển. Giám-đốc là vị chủ, điều-khiển mọi người trong hảng.

- Bịnh dịch: bịnh truyền-nhiễm nguy-hiểm, giết chết nhiều người.

- Vô-thừa-nhận: vô = chẳng có; thừa-nhận = nhìn-nhận. Của vô-thừa-nhận là của vô-chủ, chẳng biết của ai.

- Vi-phạm: vi = làm trái với; phạm = phạm tội.

- Nông-gia: nông = nghề làm ruộng; gia = nhà. Nông-gia là người làm ruộng, trồng lúa.

- Ma-kiệt-đà: tên nước, tiếng Pali là Magadha.

- Tần-bà-sa-la: tên thật bằng tiếng Pali là Bimbisara.

- Thị-vệ: thị = người theo hầu; vệ = người theo bảo-vệ. Thị-vệ là lính theo hầu vua.

- Thị-nữ: người đàn-bà hầu-hạ trong cung vua.

- Lỡ độ-đường: đi đường quá về ban đêm, tìm chỗ ngủ.

- Trang-trại: khu vườn hay ruộng có trồng-trọt.

- Nông-trại: khu vườn, ruộng của nông-gia.

- Điều-tra: tìm các bằng chứng về sự-thật.

- Trình-diện: trình = thưa trình; diện = mặt. Trình-diện là đến ra mắt.

- Các căn: căn = gốc; nơi phát-sanh ra. Theo nghĩa chuyên-môn trong Phật-học, sáu căn là mắt, tai, mũi, lưỡi, thân và ý.

- Điều-phục: điều = điều-khiển, sắp-xếp cho có thứ-tự; phục = chế-phục, làm chủ lấy. Điều-phục các căn có nghĩa là làm chủ các giác-quan, chẳng chạy theo cảnh-vật bên ngoài. Thí-dụ: chẳng nhìn vào chỗ chẳng đáng nhìn.

- Cuộc mưu-sanh: mưu-sanh = làm nghề để sanh-sống, nuôi thân mình và gia-đình. Mưu-sanh đúng theo Chánh-pháp, chính là Chánh-Mạng, được Đức Phật giảng trong Bát-Chánh-Đạo. Về việc chọn nghề cho đúng theo Chánh-pháp, xin xem lại ở cuối trang 45. Về Bát-Chánh-Đạo, xin xem lại cuối trang 38.

- Cẩn-trọng: cẩn = cẩn-thận, kỹ-lưỡng; trọng = chú-trọng tới.

- Nhiệt-thành: nhiệt = nóng, thành = thành-thật. Làm việc thật nhiệt-thành là làm việc rất cẩn-thận, hăng-say và thích-thú mà làm.

- Tăng-trưởng: tăng = gia-tăng, thêm lên; trưởng = lớn. Tăng-trưởng là càng ngày càng to lớn hơn. Trái với giảm-thiểu.

Tích chuyện kể lại đời sống cần-cù, đúng theo Chánh-pháp của một chàng thanh-niên, tuy được cha-mẹ để lại nhiều tiền-của mà chẳng tiêu-dùng, vẫn siêng-năng chọn nghề sanh-sống trong-sạch và đạo-đức. Khác hẳn với các cậu "công-tử bột" xài-phá gia-tài cha mẹ để lại, chẳng có nghề-ngỗng gì làm ăn cả.

Ý-nghĩa của bài Kệ bổ-túc ý-nghĩa của Tích-chuyện và dạy ta nên sống trong tỉnh-giác và theo đúng Chánh-pháp. Người như thế biết:

- tỉnh-giác: khi làm hay suy-nghĩ thì biết làm và nghĩ đúng;

- các căn điều-phục: giữ gìn các căn, chẳng chạy theo các thú vui vật-chất, chẳng để cho cảnh-vật bên ngoài cám-dỗ và lôi-cuốn;

- cuộc mưu-sanh đúng theo Chánh-pháp: biết chọn nghề có ích cho mình, gia-đình mình mà chẳng hại đến các chúng-sanh khác;

- việc làm cẩn-trọng, nhiệt-thành: hành-động cẩn-thận, chín-chắn và hăng-hái.

2.- Phải biết chọn nghề đúng với Chánh-mạng: xem lại trang 45.

3.- Giữ sao cho BA NGHIÊP được thanh-tịnh: (1) thân làm việc đàng-hoàng (thân-nghiệp); (2) miệng nói lời chơn-chánh (khẩu-nghiệp); (3) ý suy-nghĩ chơn-thiện (ý-nghiệp). Đó là đường-lối thanh-lọc thân-tâm.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại tu-viện Trúc-Lâm, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến Tôn-giả Tiểu-Phan-tha-ca, vị tỳ-kheo chậm hiểu mà mau quên.

Tiểu Phan-tha-ca cùng với anh là Đại Phan-tha-ca, là cháu nội của một vị giám-đốc ngân-hàng; vị nầy thường dẫn hai cháu đi nghe giảng-pháp. Về sau, Đại Phan-tha-ca gia-nhập Tăng-đoàn, chẳng bao lâu chứng được đạo-quả A-la-hán. Tiểu Phan-tha-ca cũng theo chơn anh, đi xuất-gia, nhưng vì trí thông-minh chậm lụt, học đâu quên đó, một bài kệ bốn câu, thuộc câu chót thì quên mất câu đầu. Đó là vì trong tiền-kiếp, vào thời Đức Phật Ca-diếp, Tiểu Phan đã trêu chọc một vị Tăng-nhơn ngu-tối, cho nên kiếp nầy phải sanh ra chậm hiểu mà mau quên. Anh là Đại Phan rất thất-vọng về Tiểu Phan, lại thường nói Tiểu Phan chẳng xứng-đáng làm tỳ-kheo trong Tăng-đoàn.

Vào độ ấy, có cư-sĩ Di-hoa-ca đến đảnh-lễ Phật và thỉnh Phật cùng chư Tăng về nhà để dâng cúng thực-phẩm. Đức Phật nhận lời. Đại Phan lúc bấy giờ chịu trách-nhiệm sắp xếp để chư Tăng đi thọ-thực. Trong danh-sách, tất cả tăng-chúng đều được mời đi, nhưng Đại Phan lại bỏ tên của Tiểu Phan ra. Khi Tiểu Phan biết được tin ấy, liền sanh ưu-phiền, cho rằng mình chẳng xứng đáng, mới tính trở về nhà, hoàn-tục. Đức Phật đọc rõ ý-định đau-buồn đó của Tiểu Phan, mới đến gọi Tiểu Phan theo Ngài về Hương-phòng. Đức Phật lấy ra một cái khăn trắng, bảo Tiểu Phan ngồi xuống, cầm lấy khăn, mặt hướng về phương Đông, tay chà khăn, miệng đọc hai tiếng: "Lau sạch!" Sau đó, Đức Phật liền lên đường đến nhà cư-sĩ Di-hoa-ca.

Ngồi trong hương-phòng, Tiểu Phan chăm-chú làm theo lời Phật dạy, tay chà khăn, miệng đọc:’‘Lau sạch!", chẳng hề ngừng-nghỉ. Chẳng bao lâu, cái khăn trắng dính dơ, đổi thành màu ngà-ngà. Miệng vẫn đọc, tay vẫn chà, Tiểu Phạn nhận thấy sự biến-đổi của cái khăn và đồng thời trong tâm quán-tưởng được tánh-cách vô-thường của mọi vật hữu-vi. Bấy giờ, Đức Phật, từ nhà của Di-hoa-ca, đọc được tư-tưởng đó của Tiểu Phan, Ngài liền dùng thần-thông chiếu hào-quang lên và hoá hình ra ngồi trước mặt Tiểu Phan. Ngài bảo Tiểu Phan: "Chẳng phải chỉ có cái khăn bị dính bụi dơ mà thôi đâu; bên trong tâm mọi người có ba chất bẩn là tham, sân, si. Nếu biết "lau sạch" ba chất dơ đó trong tâm, thì tỳ-kheo sẽ đạt được mục-tiêu và chứng-đắc đạo-quả A-la-hán." Tiểu Phan nghe nhận được lời Phật dạy, tiếp-tục quán-tưởng, và chẳng bao lâu liền chứng-đắc quả-vị A-la-hán, gột rửa được chỗ u-tối trong tâm-trí.

Vào lúc ấy, nơi nhà cư-sĩ Di-hoa-ca đang sửa-soạn dâng thực-phẩm lên Đức Phật và tăng-chúng. Đức Phật liền lấy tay che bát lại, và nói: "Còn thiếu một tỳ-kheo, chưa được mời đến dự." Cư-sĩ vội sai người chạy đến tu-viện Trúc-lâm; rồi một lát sau, tỳ-kheo Tiểu Phan-tha-ca theo người đầy-tớ của cư-sĩ bước vào nhà. Sau khi thọ-thực xong, Đức Phật mời Tiểu Phan thuyết-pháp. Bấy giờ, Tiểu Phan với lòng đầy tự-tín, nói thao-thao bất-tuyệt, giọng như con sư-tử rống!

Khi trở về tịnh xá, chúng Tăng bày tỏ sự ngạc-nhiên, thấy Tiểu Phan thuyết-pháp rất hay, Đức Phật liền thuật lại việc Tiểu Phan đã tập-luyện với hai tiếng "Lau sạch" một cách tinh-cần, khẩn-thiết, nên đã chứng-đắc quả Thánh. Rồi Đức Phật đọc lên bài Kệ sau đây:

Tiểu Phan-tha-ca: Cùlapanthaka. - Trung-hoa phiên-âm, đọc ra tiếng Hán-Việt là Châu-lợi-bàn-đà-già. (Mahà = lớn, Đại; Cùla = nhỏ, Tiểu)

- Hoàn-tục: hoàn = trở về, trở lại; tục = thế-tục. Hoàn-tục là việc người đã xuất-gia đi tu rồi, nay lại bỏ tu, quay về với đời sống thế-tục.

- Hương-phòng: căn phòng riêng, có hương thơm, trong cốc của Đức Phật (cốc = túp lều nhỏ, dành cho người tu-hành tịnh-tu.) Chữ Hương-phòng dịch nghĩa tiếng Pali là Gandhakuti.

- "Lau sạch": nguyên tiếng Pali là Rajoharanam. Rajo, Raja là bụi dơ, chất bẩn; Harana là làm cho sạch; lau, tẩy cho sạch.

- Màu ngà-ngà: màu trắng đục, vì dính dơ, có lẽ vì buị và mồ-hôi tay của Tiểu Phan.

- Vô-thường: vô = chẳng có; thường = thường-hằng. Vô-thường là tánh-cách của sự biến-đổi theo thời-gian, chẳng giữ nguyên-vẹn được.

- Hữu-vi: hữu = có; vi = làm. Theo nghĩa thường thì hữu-vi là những sự-vật do tạo-tác nên mà thành; và vì do tạo-tác mà thành, nên cùng với thời gian mà bị huỷ-diệt mất; hễ có thành, thì có hoại. Theo nghĩa chuyên-môn trong Phật-học, hữu-vi là những sự-vật bị điều-kiện-hoá, nghĩa là, chịu sự thay đổi tùy theo hoàn-cảnh, tùy theo duyên-cớ. Thí-dụ như cái nhà là vật hữu-vi, do xây cất mà thành, rồi một ngày kia sẽ sụp đổ. Thí-dụ khác, thân-tâm con người là vật hữu-vi, do cha-mẹ sanh ra, sẽ có ngày chết đi.

Trái ngược với Hữu-vi là Vô-vi, tức là những sự-vật chẳng do ai tạo nên mới có, mà luôn luôn thường-hằng, thí-dụ như: Sự-thật, Hư-không.

- Quán-tưởng: suy-nghĩ sâu-xa về một đề-tài duy-nhứt, chẳng xao lãng, chẳng lo-ra.

- Thao-thao bất-tuyệt: thao-thao = nói trôi chảy, rõ-ràng, lưu-loát; bất-tuyệt = chẳng dứt.

- Như sư-tử rống: trong kinh Phật, thường nói về tài thuyết-pháp khiến cho người nghe tin-phục và vâng theo, cũng như con sư-tử rống lên muôn thú nghe đến đều sợ-hãi và tuân-phục.

- Tự-tín: tin ở tài-sức của mình, chẳng nhút-nhát.

- Nỗ-lực: ráng hết sức mình, dẹp bỏ mọi việc khác để làm cho xong được việc đang làm.

- Giới-đức: giới = các điều răn-cấm; đức = đức-hạnh, tánh-tình.

- Xây hòn đảo: ý nói tạo cho mình một nơi nương-tựa vững chắc; cũng như một hòn đảo vươn lên khỏi mặt nước vậy.

- Lũ-lụt: nước dâng tràn cao lên làm ngập tất cả.

Tích chuyện mang các ý-nghĩa sau đây:

1.- Nỗ-lực tinh-cần của Tiểu Phan khi thực-hành lời dạy của Phật: ngồi yên, tay chà khăn, miệng đọc "Lau sạch", mắt nhìn khăn, tâm chú-ý chẳng lúc nào lo-ra, chẳng lúc nào ngưng-nghỉ. Nỗ-lực tinh-chuyên nầy đưa đến sự định-tâm và nhờ đó mà trí-huệ phát sáng. Cố-giữ thân trong kỷ-luật, đó là giới; chú-ý liên-tục, đó là định. Kết-quả: đắc huệ.

2.- Cách dạy của Phật hết sức thực-tiển và có hiệu-lực phi-thường: đối với người chậm hiểu mau quên, Ngài chỉ dạy có hai tiếng: "Lau sạch" mà thôi, rồi chỉ cách điều-phục thân-tâm: tay thì chà, miệng thì đọc, tai nghe tiếng, mắt nhìn vào khăn, tức là buộc tâm phải chú-ý vào việc học. Thầy như thế, trò như thế, thảo nào chẳng đạt được kết-quả mau chóng.

3.- Từ sự quan-sát cái khăn đổi màu đến sự quán-tưởng tính-cách vô-thường của sự-vật hữu-vi: đó là con đường thanh-lọc thân-tâm. Trong Tích chuyện chẳng thuật rõ sự biến-chuyển ở nội-tâm của Tiểu Phan, nhưng ta có thể phỏng-đoán là nhờ sự định-tâm mà Tiểu Phan đã đi sâu vào quán-tưởng, quét sãch được ba món độc: tham, sân, si mà Phật chỉ dạy phải lau sạch, phải dẹp bỏ.

Ngoài việc nhắc lại các đức-tánh: tỉnh-giác và nỗ-lực, bài kệ còn nói đến giới-đức và điều-phục các căn. Thường tu Thiền mà chẳng đắc định-tâm được, là vì thường ngày giữ giới lơ-là, các căn buông lung, chạy theo ngoại-cảnh.

Bài kệ ví sự thành-công của người tỉnh-giác như xây cho mình một hòn đảo vững-chắc, khiến cho lũ-lụt của ba món độc chẳng tràn ngập nổi

2.- Tập chú-ý: thử nhìn vào cây nhang và xem đến bao giờ thì lại nhìn vào chỗ khác; thử hít vào và thở ra, theo dõi hơi thở, coi được mấy hơi thở.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến dịp lễ vui-nhộn của lũ thiếu-niên khờ.

Vào thời đó, ở nước Xá-vệ có tục-lệ của bọn thiếu-niên khờ-dại tổ-chức một tuần-lễ vui-đùa. Trong thời-gian nầy, bọn trẻ ngốc-nghếch ấy lấy tro và phân bò bôi trét lên đầu, mặt, rồi đi rong khắp cả phố-phường, hò-hét om lên. Chúng đến trước cửa nhà người ta, đứng đấy phiền-nhiễu, chờ được cho tiền mới chịu đi khỏi.

Lúc bấy giờ, các thiện-nam, tín nữ đến tu-viện trình với chư Tăng, xin đừng ra đường, và mỗi ngày họ đem thực-phẩm đến dâng-cúng các vị tỳ-kheo. Dân-chúng cũng ngại có việc rắc-rối, nên đóng cửa im-ỉm. Đến ngày thứ tám, hội-hè chấm dứt, các cư-sĩ mới đến mời Đức Phật và chư Tăng lên đường khất-thực như trước.

Khi nghe kể lại cuộc hội-hè của bọn trẻ trong tuần qua, Đức Phật bảo rằng, chỉ những kẻ ngu-khờ, dại-dột mới có thái-độ và hành-động như thế, thật đáng chê-trách. Bấy giờ, Đức Phật đọc hai bài Kệ sau đây:

- Hội-hè: dịp vui có đông người tu-tập ồn-ào.

- Vui nhộn: vui nhưng quá ồn-ào.

- Khờ-dại: thiếu thông-minh, ít học.

- Ngốc-nghếch: ngu khờ, thiếu hiểu-biết.

- Phiền-nhiễu: gây bực-bội, khó chịu cho kẻ khác.

- Im-ỉm: im-lìm, chẳng mở hé cửa.

- Vật-vờ: lờ-phờ, lười-biếng, chẳng chút hăng-hái.

- Dục-lạc: dục = ham muốn; lạc = thú vui. Dục-lạc là các thú vui về vật-chất, thấp-kém.

- Niềm vui lớn: ý muốn nói đến niềm vui lâu dài, to lớn của cảnh-giới Niết-bàn.

Tích chuyện rất giản-dị, kể lại phong-tục xấu xưa kia ở nước Xá-vệ về bọn trẻ khờ-dại tu-tập đông-đảo trong một tuần, gây ồn-ào và phiền-nhiễu dân-chúng. Đức Phật cho rằng hành-động của chúng là dại-khờ, chẳng biết sống theo tỉnh-giác, để đạt được niềm vui lớn hơn: Niết-Bàn.

1.- Kệ số 026 chê-trách hạng người sống buông-lung và khen các bực biết tỉnh-giác: kẻ buông-lung vật-vờ, sống chẳng có mục-đích; còn người trí, biết giữ sự tỉnh-giác, cao-quí như viên bảo-ngọc trong kho.

2.- Kệ số 027 khuyên ta chớ phóng-dật và hãy chuyên-cần tu-tập thiền-định và tỉnh-giác, để đạt nguồn vui to lớn, lâu dài hơn các thú-vui vật-chất: đó là nguồn vui Vô-thượng Niết-Bàn.

2.- Bớt nghe ca-nhạc, xem phim, xem truyền-hình, đã mất thời-giờ, còn khiến tâm dễ buông-lung, bị các cảnh say-mê, bạo-hành lôi-cuốn. Giới cấm thứ 8 trong Bát-quan-trai-giới là chẳng nghe hát-xướng.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-cệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến Tôn-giả Đại Ca-diếp.

Thuở ấy, Tôn-giả Đại Ca-diếp đang ẩn-cư nơi động Cây Tiêu và để trọn thời-giờ luyện-tập Thiền-định. Tôn-giả quán-tưởng về ánh hào-quang và cố gắng phát-triển thiên-nhãn để chiếu soi pháp-giới và xem chúng-sanh nào tỉnh-giác, chúng-sanh nào phóng-dật, chúng-sanh nào sắp chết cùng chúng-sanh nào sắp tái-sanh.

Lúc bấy giờ, Đức Phật trong cơn nhập-định tại Kỳ-viên-tự, bằng thiên-nhãn, Ngài thấy được đường-lối của Tôn-giả Đại Ca-diếp đang tu-tập. Đức Phật muốn báo cho Tôn-giả biết rằng Tôn-giả đang phí mất thời-giờ để làm công-việc quán-chiếu như trên. Ngài liền phóng hào-quang và hoá hiện ngồi ngay trước mặt Tôn-giả Đại Ca-diếp. Đức Phật bảo: "Nầy Ca-diếp, số chúng-sanh chết đi và tái-sanh lại thật là vô-lượng, ông chẳng thể đếm cho xuể được. Ông chẳng nên lo-lắng về điều ấy, vì đó là phạm-vi trách nhiệm của chư Phật."

Bấy giờ, Đức Phật liền đọc lên bài Kệ sau đây:

- Tôn-giả Đại Ca-diếp: tên bằng tiếng Pali là Mahàkassapa. Ngài là vị Tổ thứ nhứt của Thiền-tông Ấn-độ. Trong hội Linh-sơn, một hôm Đức Phật cầm một cành hoa đưa lên trước chúng Tăng mà chẳng nói gì cả Tôn-giả Đại Ca-diếp nhìn cành hoa, lặng-lẽ mĩm cười. Đức Phật nói: "Ta nay có Chánh-pháp nhãn-tạng, trao cho Đại Ca-diếp." Câu chuyện nầy về sau thường được nhắc đến là việc "nhìn hoa mà nhận ra được Phật-tánh."

Tôn-giả Đại Ca-diếp là vị đại-đệ-tử giỏi nhứt về hạnh đầu-đà ( = tu khổ-hạnh).Sau khi Phật nhập Niết-bàn, Tôn-giả cầm đầu Tăng-đoàn, và triệu-tập Kỳ Kết-tập Kinh-điển Lần Thứ Nhứt tại thành Vương-xá.

- Ẩn-cư: ẩn = ở riêng một mình nơi xa vắng; cư = ở, cư-trú, ngụ.

- Động Cây Tiêu: động = hang đá; cây Tiêu tên bằng tiếng Pali là Pipphali.

- Hào-quang: ánh-sáng rực-rỡ.

- Thiên-nhãn: thiên = Trời; nhãn = con mắt. Người tu-hành đắc được thiên-nhãn có thể nhìn thấy thật xa, thấy cả những vât bị ngăn che.

- Nhập-định: nhập = vào; định = định-lực. Nhập-định là tâm của người tu thiền đang ở trong tình-trạng vắng-lặng, chẳng bị cảnh-vật bên ngoài lôi-kéo, mà ý bên trong cũng dừng lại, chẳng trì-níu.

- Vô-lượng: vô = chẳng có; lượng = tính, đếm, cân, lường. Vô-lượng có nghĩa lààvô-số, chẳng thể đếm tính được.

- Phạm-vi trách-nhiệm: ý muốn nói đó là thuộc về phần việc riêng của chư Phật.

- Hiền-trí: hiền: lành, tốt; trí = trí-huệ, thông-minh. Theo nghĩa chuyên-môn trong Phật-học, bực Hiền là người chứng-đắc được ba quả-vị đàu-tiên của hành Thanh-văn; bực Trí là người đã chứng-đắc được trí-huệ Bát-nhã Ba-la-mật ( = trí-huệ giác-ngộ và giải-thoát.)

- Trí-huệ: trí thông-minh. Theo nghĩa chuyên-môn trong Phật-h sự sáng-suốt ( = Bát-nhã) đưa ta sang bờ giác-ngộ bên kia ( =ba-la-mật).

- Giác-tâm: giác = hiểu-biết thấu-đáo; tâm = lòng. Giác-tâm là tâm giác-ngộ, thấu rõ đường-lối giải-thoát khỏi cảnh sanh-tử Luân-hồi.

- Tệ: đìều xấu-tệ.

- Đoái nhìn: thương mà nhìn đến.

- Phàm-phu: phàm = thường; phu = người. Phàm-phu là người thường, chưa tu-hành. Trong Phật-học chữ phàm-phu trái với chữ Thánh.

Tích chuyện rất giản-dị: Tôn-giả Đại Ca-diếp quán-tưởng về sự sanh-tử của chúng-sanh, dùng thiên-nhãn để đếm xem ai phải sanh về đâu, ai sắp chết. Đức Phật biết được tâm-trạng đó của Tôn-giả, mới khuyên Tôn-giả đừng mất thời-giờ làm công việc đó, vì chúng-sanh sanh-tử, tử sanh thật là vô-lượng, đếm sao cho xuể.

Thế thì ta phải chọn đề-tài gì để quán-tưởng? Tích chuyện chẳng thấy nói, nhưng bài Kệ chỉ rõ: dùng giác-tâm để dẹp hết sự phóng-dật và các phiền-não trong lòng.

Bài Kệ gợi lên hình-ảnh của bực hiền-trí đang bước lên lầu cao trí-huệ, nhìn xuống phiá dưới thấy những kẻ phàm-phu còn dại-khờ mà xót lòng thương, muốn cứu-giúp.

Ngày nay, ta thường gọi những người trí-thức cao là những bực đã đến đỉnh cao trí-huệ. Theo ý-nghĩa trong bài Kệ, bực đỉnh cao trí-huệ đã dẹp hết tất cả phiền-não trong lòng mình, nhìn thấy kẻ còn lận-đận trong vòng đau-khổ, phải thương họ, và dĩ-nhiên, phải giúp họ thoát khổ. Đó là đường-lối tự-giác và giác-tha: mình đã giác-ngộ, dẹp bỏ mọi phiền-não cùng tánh buông-lung (phóng-dật), nay đi chia-xẻ sự giác-ngộ của mình với kẻ khác.

2.- Tập dẹp bỏ tật xấu phóng-dật: Xin đề-nghị vài điểm:

- Sáng sớm 5giờ rưỡi, thức dậy tập thể-thao và ngồi Thiền, muà hè cũng như mùa đông. Đừng viện cớ gì để "nằm nướng" thêm.

- Đừng gát lại ngày mai việc có thể làm ngay ngày nay: chịu khó ngồi lại viết bức thơ trả lời bạn, vì đã nhận được thơ bạn hơn mười bữa rồi. Lười viết thơ cũng là một hình-thức phóng-dật đấy!

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến hai vị tỳ-kheo là bạn đồng-tu, nhưng cách tu-tập lại khác nhau xa.

Vào độ ấy, hai vị tỳ-kheo đó, sau khi được Đức Phật chỉ-dạy cho mỗi người một đề-tài quán-tưởng, liền đi vào rừng sâu, để tỉnh-tu. Một vị tỳ-kheo có tánh phóng-dật, dành phần lớn thời-giờ ngồi sưởi bên đống lửa, tán chuyện gẫu với các vị tỳ-kheo trẻ tuổi khác trong suốt canh đầu của đêm, rồi sau đó nằm lăn ra ngủ. Còn vị tỳ-kheo kia rất tinh-cần, giữ đúng các bổn-phận của một vị tăng-nhơn. Vị ấy đi kinh-hành vào thời canh đầu, canh giữa thì an-nghỉ, đến canh cuối, lại thức dậy, siêng-năng hành-thiền. Nhờ tinh-tấn luyện-tập như thế, nên chẳng bao lâu vị nầy chứng-đắc được đạo-quả A-la-hán.

Đến cuối mùa mưa, chấm-dứt thời-kỳ an-cư-kiết-hạ, hai vị tỳ-kheo đều quay về Tịnh-xá Kỳ-viên để đảnh-lễ Phật. Đức Phật hỏi: " Trong mùa an-cư, các ông đã tu-hành như thế nào?" Vị tỳ-kheo lười-biếng mới bạch Phật: " Bạch Thế-tôn, anh bạn đồng-tu với con chẳng được siêng-năng cho lắm, thường bỏ phí thời-giờ, nằm lăn ra ngủ." Nhưng Đức Phật lại gạn hỏi: ‘ ‘Thế, còn ông thì sao?" Vị tỳ-kheo ấy đáp rằng ông ta thường ngồi gần bên lửa sưởi ấm vào canh đầu, rồi ngồi yên suốt cả đêm chẳng ngủ. Tuy nhiên, Đức Phật quán thấy rõ ràng sự thật, nên bảo vị tỳ-kheo lười-biếng rằng: "Chính ông là người lười, phóng-dật, chẳng tu-hành tinh-tấn, lại tìm cách nói xấu bạn ông, vu cho bạn ông là người lười và phóng-dật. Ông cũng như một con ngựa hèn, chậm-lụt, sánh thế nào được với con tuấn-mã, chạy nhanh, là người bạn đồng-tu của ông."

Rồi Đức Phật mới đọc lên bài Kệ sau đây:

- Đề-tài quán-tưởng: đề-tài = đầu-đề, vấn-đề; quán-tưởng = suy-nghĩ sâu-xa. Đề-tài quán-tưởng là đầu-đề được đem ra suy-nghiệm trong lúc ngồi thiền; như nếu đang quán-tưởng về tấm thân bất-tịnh, thì đầu-đề là thân-thể chứa đầy chất dơ-bẩn bên trong.

- Tỉnh-tu: tỉnh = yên lặng; tu = tu. Tỉnh-tu là tu trong yên-lặng, ở nơi xa vắng, để dễ chuyên-tâm.

- Tán chuyện gẫu: nói chuyện tầm-phào cho vui, chẳng đứng-đắn.

- Canh đầu của đêm: canh = khoảng thời gian vài tiếng đồng-hồ trong một đêm. Ấn-độ chia đêm ra ba canh, canh đầu, canh giữa và canh chót. Việt-nam ta chia đêm ra làm năm canh, mỗi canh hai giờ; nửa đêm vào giờ Tí, là canh ba.

- Kinh-hành: Kinh = kinh-kệ; hành = đi. Đi hinh-hành là đi chậm chậm từng bước một, trong tâm niệm Kinh hay niệm Phật. Còn gọi là thiền-hành.

- Vu: nói phao-vu, gán tội xấu cho kẻ khác.

- Ngựa hèn: ngựa xấu, ngựa dở.

- Tuấn-mã: tuấn = đẹp, mạnh; mã = con gnựa. Tuấn-mã là ngựa hay, giỏi, chạy nhanh. Phi = bay; ở đây có nghĩa là chạy thật nhanh.

- Tinh-cần: siêng-năng, nỗ-lực và bền-chí.

- Triền-miên: chằng-chịt; ở đây, có nghĩa là ngủ lâu và nhiều quá.

- Bực Hiền: các vị tu-hành đã chứng-đắc được một trong ba quả-vị đầu-tiên của hàng Thanh-văn: Tu-đà-huờn, Tư-đà-hàm, A-na-hàm.

Tích chuyện kể lại hai thái-độ tu-hành của hai vị tỳ-kheo đồng-tu: một vị lười-biếng, phóng-dật; một vị tinh-cần, nỗ-lực hành-thiền. Lẽ dĩ nhiên, kẻ lười đã bỏ phí thời-giờ để ngủ-nghỉ, tán gẫu; còn người tinh-cần, tu-hành đúng theo lời Phật dạy, nên sớm chứng-đắc được đạo-quả A-la-hán. Đức Phật ví người lười như con ngựa hèn, lẹt đẹt theo sau, còn người siêng-năng như con tuấn-mã chạy nhanh, bỏ lại sau đám ngựa dở.

Bài kệ số 029 nêu lên hình-ảnh của hai mẩu người: kẻ lười như con ngựa hèn, người siêng như con tuấn-mã. Cùng nhận chung một lời chỉ-dạy của Đức Phật để tỉnh-tu, một người thành-công, còn một người chẳng đắc được gì cả; chỗ khác nhau chính là nỗ-lực của từng người. Bài kệ cho thấy rõ ích-lợi của sự tinh-cần và tai-hại của sự phóng-dật.

2.- Để tự mình sửa đổi lấy mình, xin đề-nghị lập một bảng, chia ra làm hai cột, một cột ghi những việc mình thường ngán chẳng thích làm, và một cột ghi những việc mình thường ham thích làm. So sánh hai cột, tự hỏi tại sao mình ngán ở cột bên nầy, và tại sao mình thích ở cột bên kia. Rồi, thử làm như thế nầy: lấy một việc ngán làm, đem làm ngay; đến khi nhớ và thèm muốn làm việc mình thích, thì dừng lại, tự nói với mình: hãy chờ trong chốc lát, mười phút chẳng hạn. Kế đó, so-sánh hai thái-độ của chính mình, lúc bắt đầu làm cái việc ngán, với thời-gian chờ-đợi để làm cái việc thích.

Nếu thấy mình hăng-hái làm việc mình ngán: tánh lười đã bị khuất-phục.

Nếu thấy mình chẳng nôn-nóng trong khi chờ, chưa làm việc mình thích: sự cám-dỗ bị đánh lui trong một thời-gian; nếu kiên-quyết thêm, thắng luôn sự cám-dỗ. Đó là một cách nhỏ để thanh-lọc tâm.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại chùa Nóc Nhọn, gần thành Tỳ-da-ly, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến Mã-Hà sau tái sanh làm Vua Đế-Thích ở cõi Trời.

Vào độ ấy, có một vị hoàng-tử xứ Ly-xa, tên là Mã-hà-ly, đến nghe Đức Phật giảng kinh Đế-Thích Sở-Vấn. Đức Phật nhắc đến tên của vị Đế-Thích một cách rất nồng-nhiệt, khiến cho hoàng-tử Mã-hà-ly nghĩ trong bụng chắc Đức Phật đã có quen biết nhiều với vị Thiên-chủ đó. Hoàng-tử liền bạch Phật để hỏi cho rõ. Đức Phật đáp: "Ta biết rõ Đế-Thích và Ta cũng biết do đâu mà vị ấy trở thành Thiên-chủ Đế-Thích." Rồi đó, Đức Phật kể lại sự-tích như sau .

Thuở xưa, tại làng Ma-ca-la, có chàng thanh-niên tên là Mã-Hà. Chàng thanh-niên nầy, cùng với ba mươi hai người bạn cùng tuổi, lo đi đắp đường, xây cầu và cất nhà tạm-trú cho khách bộ-hành. Mã-Hà còn tuân theo đúng bảy điều giới-luật trong suốt đời mình. Bảy điều ấy là: (1) phụng-dưỡng mẹ cha, (2) kính-trọng các bực tôn-trưởng, (3) nói lời dịu-dàng, hoà-nhã, (4) tránh phỉ-báng, vu-khống kẻ khác, (5) chẳng rít-róng mà sẵn lòng bố-thí, (6) luôn luôn nói lên Sự-thật, (7) biết tự kềm-chế chẳng nổi giận.

Chính nhờ những công-đức phước-thiện và đức-hạnh đẹp-đẽ đó trong đời sống ấy, nên Mã-Hà được tái-sanh thành Thiên-chủ Đế-Thích, làm vua ở cõi Trời.

Bấy giờ, Đức Phật mới nói lên bài Kệ như sau:

- Mã-Hà: tên thật bằng tiếng Pali là Magha.

- Chùa Nóc-Nhọn: tên thật bằng tiếng Pali là Kùtàgàra (Kùtà = nhô lên cao; agàra = nơi cư-trú).

- Tỳ-da-ly: thành-phố Vesali; phiên-âm đọc theo chữ Hán-Việt.

- Kinh Đế-Thích Sở-Vấn: Đế-Thích = Vua ở cõi Trời, tiếng Pali gọi là Sakka; sở = chỗ; vấn = hỏi. Trong bản Kinh nầy, vua Trời Đế-Thích thưa hỏi Đức Phật, tại sao có thù-hận giữa các chúng-sanh. Bản Kinh tên là Sakkapanha Suttanta, thuộc về Trường-Bộ-Kinh (Digha Nikaya).

- Mã-hà-ly: tên thật bằng tiếng Pali là Mahàli.

- Xứ Ly-xa: tên thật của xứ nầy bằng tiếng Pali là Licchavi.

- Nồng-nhiệt: nồng = nhiệt = nóng, ấm; ở đây, lời rất khen-ngợi.

- Thiên-chủ: thiên = Trời; chủ = vua, chúa. Vua cõi Trời.

- Đế-Thích: tên vị Thiên-chủ. Vị nầy còn có tên là Kiều-thi-ca.

- Vu-khống: đặt chuyện nói xấu người khác.

- Gắng tua: cố gắng, nỗ-lực.

- Buông-lung: thả lỏng, chạy theo thú vui, chẳng biết tự kềm-chế. Đồng-nghĩa với Phóng-dật. Trái nghĩa với Tinh-cần, Tinh-tấn, Siêng-năng.

Tích chuyện kể lại vì sao Mã-hà được sanh lên làm Vua Đế-Thích ở cõi Trời; chính nhờ vào hai việc, (1) siêng năng làm việc thiện, (2) tuân giữ bảy điều giới-luật. Làm Vua ở cõi Trời thì sung-sướng lắm, nhưng ngay tại cõi thế-gian nầy, nếu ta bắt chước theo Mã-Hà, ta cũng được sung-sướng trong lòng.

Bài Kệ nhắc lại Tích chuyện dưới hình-thức văn vần cho dễ nhớ. Chỗ Phật khuyên ta nên theo là làm việc lành và giữ giới-luật.

2.- Tiếp-theo việc đề-nghị ở phần Học-Tập, xin đề-nghi thêm vài việc nhỏ có tầm quan-trọng lớn:

- đừng vứt rác ngoài đường: khi thấy đứa cháu ăn kẹo vứt giấy xuống, mình cúi xuống lượm, cất vào túi. Nó có hỏi, thì bảo để đem bỏ vào thùng rác. Tập cho trẻ có tánh tốt nầy rất quí.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến một vị Tỳ-kheo nhờ quán-sát ngọn lửa bùng cháy mà chứng được Đạo-tuệ.

Thuở ấy, có một vị tỳ-kheo, sau khi được Phật chỉ-dạy cho một đề-tài quán-tưởng, liền rút vào rừng sâu, để hành-thiền. Mặc dầu vị ấy đã nỗ-lực chuyên-cần trong một thời-gian khá lâu, nhưng chẳng đạt được kết-quả mong-muốn. Vị ấy cảm thấy buồn lòng và chán-nản, nên mới quay trở về Kỳ-viên-tự để xin Đức Phật chỉ-dạy thêm. Trên đường về, vị ấy chợt thấy một làn khói xanh mù-mịt bốc cao lên, liền vội leo lên đỉnh núi để nhìn. Trông thấy ngọn lửa từ-từ bốc lên và lan rộng ra, vị tỳ-kheo bỗng nảy ra trong tâm ý-tưởng nầy: cũng giống như ngọn lửa kia đang thiêu-đốt hết tất cả, Đạo-tuệ sẽ tiêu-diệt mọi kết-sử, cả lớn lẫn nhỏ."

Lúc bấy giờ, tại nơi Hương-phòng ở Kỳ-viên-tự, Đức Phật đang thiền-quán, nhơn đọc được tư-tưởng của vị Tỳ-kheo đang suy-nghiệm, Ngài liền phóng hào-quang, hiện hình đứng trước mặt vị Tỳ-kheo và nói rằng: "Này Tỳ-kheo, tư-tưởng của ông đang đi đúng đường, hãy tinh-tấn tiến theo hướng đó. Tất cả chúng-sanh phải dùng Đạo-tuệ mà đốt cháy hết các kết-sử, lớn hoặc nhỏ, cũng như ngọn lửa rừng đang đốt cháy hết các lùm cây."

Rồi, Đức Phật liền nói lên bài Kệ sau đây:

- Đạo-tuệ: đạo = con đường; tuệ = trí sáng-suốt nhìn thấy được ý-nghĩa sự-vật. Nói các vắn-tắt, đạo-tuệ khiến tâm ta nhìn thấy được đúng con đường tu-hành, cần làm gì, cần tránh gì, sẽ chứng-đắc được gì. Trong thiền-tông gọi đó là sơ-giác-ngộ, sự giác-ngộ ở bước đầu.

- Quán-sát: quán = nhìn vào bên trong; sát = xem xét kỹ-lưỡng. Quán-sát khác với quan-sát ở chỗ khi quán-sát, ta quay vào trong tâm mà nhìn sự biến-chuyển của tâm, còn quan-sát, thông-thường thì nhìn cảnh-vật bên ngoài.

- Xiềng-xích: sợi dây sắt trói tay, buộc chơn.

- Kết-sử: kết = kết chặt lại, ràng-buộc lại; sử = sai-khiến. Kết-sử là những tình-cảm, tư-tưởng có tánh-cách ràng-buộc và thúc-dục ta phải hành-động một cách sai-lầm. Còn được dịch là thúc-thằng, theo tiếng Pali là Sanyojana (thúc = ràng-buộc; thằng = sợi dây trói.)

Theo giáo-lý Bắc-tông, có tất cả mười kết-sử, chia ra:

- ngũ độn-sử: năm mối ràng-buộc và sai-khiến, cấp thấp, như (1) thân-kiến (chấp thân thường còn; tiếng Pali là sakkàyaditthi), (2) nghi (hồ-nghi, chẳng tin Chánh-pháp, tiếng Pali là vicikiccha), (3) giới-cấm-thủ (tin vào giới-cấm mê-tín như cúng-tế các tà-thần, tiếng pa-li là silabha taparàmàsa) (4) tham (tiếng Pali là kàmaràga và (5) sân (giận-hờn, tiếng Pali là patigha). - Tu đến bực A-na-hàm thì dứt được hết năm kết-sử nầy.

- ngũ lợi-sử: năm món ràng-buộc và sai khiến, cấp cao, như (1)sắc-ái-kết (tiếng Pali là Rùparàga, luyến-ái cảnh Sắc-giới), (2) vô-sắc-ái (tiếng Pali là Arùparàga, luyến-ái cảnh Vô-sắc-giới), (3) mạn (tiếng Pali là mano, sự kiêu-căng, khi người), (4)trạo (tiếng Pali là Uddachcha, sự giao-động, bối-rối), (5) vô-minh (tiếng Pali là Avijja, sự si-mê, ngu-tối.) - Tu đến bực A-la-hán dứt nốt năm kết-sử nầy, được hoàn-toàn giải-thoát.

Theo giáo-lý Nam-tông, cũng có mười thúc-thằng (Sanyojana), y như trong giáo-lý Bắc-tông, chia ra:

- ba thúc-thằng đầu-tiên khi diệt được, sẽ chứng quả Tu-đà-huờn;

- hai thúc-thằng kế-tiếp khi diệt được sẽ chứng quả Tư-đà-hàm;

- cả năm thúc-thằng đầu-tiên (tương-đương với ngũ độn-sử ) khi diệt xong hết, sẽ chứng quả A-na-hàm;

- bực A-la-hán diệt nốt năm thúc-thằng chót (tương-đương với ngũ lợi-sử).

Nhớ đủ 10 món thì khó, chỉ cần nhớ ba món chánh: tham, sân, si.

Tích chuyện rất đơn-sơ, thuật lại việc một tỳ-kheo vào rừng hành-thiền, có điểm còn thắc-mắc, quay về thưa hỏi Phật. Dọc đường, thấy một ngọn lửa rừng đang đốt cháy các lùm cây, bỗng nghĩ đến, nơi tâm ta, các kết-sử đang nung-nấu, thúc-đẩy ta vào con đường tà. Nếu ta biết và chứng Đạo-tuệ, thấy rõ con đường tu-hành chơn-chánh, thì với trí-huệ đó, ta sẽ dẹp tan được các kết-sử ràng-buộc kia, cũng như ngọn lửa rừng đang thiêu đốt hết các lùm cây.

Vấn-đề đặt ra cho ta là làm sao chứng được Đạo-tuệ. Đường-lối để tiến đến đó là tiếp-tục quán-tưởng, nghĩa là quay vào bên trong tâm, nhận rõ các biến-chuyển của tâm để điều-phục, để chấn-chỉnh lại theo đúng Chánh-pháp. Đó là đại-ý của lời khuyên của Phật đã dạy vị Tỳ-kheo.

Khi mình ham quá mà kịp biết mình đang tham, khi mình nổi nóng mà kịp biết mình đang giận, đó là tâm mình đang tỉnh-giác . Tâm ấy đang biết rõ sự tham, sự giận là quấy, chẳng để cho tham lôi-cuốn, chẳng để cho giận trì-kéo, đó là chận được tham, khắc-phục được giận. Do đó, nhờ sự tỉnh-giác mà tâm tạm thời phá tan được hai kết-sử tham và sân.

Nếu biết giữ tâm luôn luôn tỉnh-giác, trong lòng sẽ an-vui, nhờ đó mà tiến nhanh trên con đường đạo-hạnh. Trái lại, nếu tâm buông-lung, thì nguy-cơ của sự phóng-dật sẽ khiến cho các kết-sử nổi lên ràng-buộc, lôi-kéo, thúc-đẩy ta vào đường tà.

Biết siêng canh-chừng tâm, hằng tỉnh-giác, đó là ý-nghĩa của bài Kệ mà hai câu chót nói đến ích-lợi lớn-lao của việc diệt tan các kết-sử.

2.- Ôn lại cách chận cơn giận nổi lên, được bàn ở trang 15 và 16.

3.- Giới-cấm-thủ là một kết-sử thường thấy ở kẻ mê-tín: mất dao, đem nải chuối cúng Ông Địa nhờ chỉ giùm! Chớ cúng, ráng đi kiếm lấy còn hơn. Ông Địa nào, ở đâu, lại đi ăn hối-lộ như thế!

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến vị Trưởng-lão Ni-ga-ma là một tỳ-kheo rất biết đủ.

Tỳ-kheo Ni-ga-ma sanh trưởng tại một thành-phố nhỏ thuộc nước Xá-vệ. Khi gia-nhập Tăng-đoàn, tỳ-kheo Ni-ga-ma sống một cuộc đời hết sức giản-dị, luôn luôn biết đủ, chẳng có những ham-muốn đòi hỏi nhiều như người đời. Hằng ngày, đi khất-thực, ông thường quay về làng cũ, nơi đây thân-nhơn của ông đã chờ sẵn để cúng-dường vật-thực. Ông chẳng hề tham-dự các cuộc đại-bố-thí do Trưởng-giả Cấp-cô-độc hay Vua Ba-tư-nặc tổ-chức.

Lúc bấy giờ, có nhiều vị tỳ-kheo khác bàn-tán về thái-độ của Trưởng-lão Ni-ga-ma. Họ cho rằng Trưởng-lão còn giữ sự lưu-luyến đến các thân-nhơn, chưa cắt đứt được sự luyến-ái. Khi sự-việc trình lên Đức Phật, Ngài liền cho gọi Trưởng-lão Ni-ga-ma đến hầu. Đức Phật hỏi duyên-cớ vì sao Trưởng-lão cứ khất-thực ở các nhà thân-nhơn cũ. Trưởng-lão cung-kính bạch rằng, quả thật, Trưởng-lão có quay về làng cũ để khất-thực nơi nhà thân-nhơn; nhưng khi được đủ số cần-dùng thì thôi chẳng đi đến các nhà khác nữa. Và Trưởng-lão cũng chẳng màng được thức ngon hay vật dở, khi thọ-thực. Bấy giờ, Đức Phật thay vì khiển-trách, lại hết lời khen ngợi thái-độ và đức-hạnh của Trưởng-lão Ni-ga-ma. Hướng về các vị tỳ-kheo khác, Đức Phật khuyên nên noi gương biết đủ của Trưởng-lão Ni-ga-ma, hãy bằng lòng với những gì mình có, đừng quá đòi hỏi, đừng ham muốn nhiều, hãy sống đúng theo các nguyên-tắc mà các Đức Phật và các bực Thánh đã đặt ra. Rồi đó, Đức Phật mới kể một câu chuyện về tiền-kiếp của Ngài như sau đây.

Vào một thời xa xưa, có một con Két chúa sống trong một khu vườn cây sung, bên bờ sông Hằng, cùng với một đàn két đông-đảo. Khi ăn hết tất cả các trái sung chín, đàn két liền bay đi nơi khác tìm thức ăn, chỉ còn két-chúa ở lại mà thôi, vì két chúa sống rất đơn-giản, chẳng màng là trái chín, trái sống, hay nếu chẳng có trái thì cũng còn lá, còn cành, còn rễ, vẫn đủ để no dạ. Bấy giờ vị Thiên-chủ Sắc-ca muốn thử lòng của Két chúa, mới dùng thần-thông làm cho cây sung bị héo-tàn. Rồi vị Thiên-chủ cùng Hoàng-hậu biến hình thành một cặp ngỗng, đi đến bên cây sung khô-héo, hỏi Két chúa tại sao lai còn ở mãi tại đây, chẳng bay đi nơi khác mà tìm hoa trái. Két chúa đáp: "Bởi vì tôi cảm thấy mình chẳng biết ơn cây sung nầy, nếu tôi bay đi chỗ khác. Tôi cứ ở mãi nơi đây khi mà tôi còn tìm thấy chút ít đủ để nuôi mình sống. Tôi sẽ là kẻ bạc ơn nếu tôi bỏ đi khi thấy cây đã héo."

Thiên-chủ rất cảm-động trước lời đáp chơn-thành của Két chúa, liền hiện-hình lên và múc nước sông Hằng tưới lên cây. Cây trở nên xanh-tươi, trái oằn cả nhánh.

Kết thúc câu chuyện, Đức Phật nói rằng, bực hiền-trí, dầu là súc-sanh đi nữa, luôn luôn biết đủ, rất bằng lòng với những gì mình đang có. Và Đức Phật cho biết thêm, Két chúa là tiền-thân của Đức Phật; còn Thiên-chủ Sắc-ca là tiền-thân của Tôn-giả A-nâu-lâu-đà.

Bấy giờ, Đức Phật mới đọc bài Kệ sau đây:

- Ni-ga-ma: tên thật bằng tiếng Pali là Nigamavàsitissa.

- Ba-tư-nặc: tên thật bbằng tiếng Pali là Pasenadi, vua nước Câu-tát-la (Kosala) rất tôn sùng Đạo Phật, thường đến thưa hỏi với Đức Phật.

- Sắc-ca: tên bằng tiếng Pali là Sakka, Vua Đế-Thích ở cõi Trời.

- A-nâu-lâu-đà: đại-đệ-tử của Đức Phật Thích-ca, tên thật bằng tiếng Pali là Anurudha.

-Biết đủ: dịch chữ Hán-Việt là tri-túc. Người biết đủ chẳng hề có lòng tham, vui lòng sống với những gì mình có, rất ít nhu-cầu, ít đòi hỏi.

- Đại-bố-thí: đại = lớn; bố = cùng khắp, chẳng sót; thí = cho, tặng. Đại-bố-thí là cuộc hội-lễ lớn do một người giàu-có tổ-chức, đem tiền-của, vật-thực ra hiến-tặng tất cả mọi người đến xin, kéo dài trong nhiều ngày.

- Lưu-luyến; Luyến-ái: tình-cảm quyến-luyến, rời ra chẳng dứt, tríu mến; (lưu = giữ; luyến = đeo-đuổi theo; ái = thương-mến).

- Chẳng màng: chẳng quá chú-trọng đến; xem thường.

- Thọ-thực: thọ = nhận; thực = ăn. Thọ-thực là tiếng nhà chùa để nói việc ăn uống của các người tu-hành.

- Khiển-trách: quở trách, chê, phạt.

- Bạc ơn: phụ lòng người đã giúp mình, vô-ơn, chẳng biết ơn.

- Oằn: nặng trĩu; nói về trái cây nhiều quá làm cong cả cành cây.

- Tiền-thân: tiền = trước; thân = thân hình. Tiền-thân là thân vào đời trước.

- Thối-đoạ: thối = thoái, đi lùi trở lại chỗ xấu; đoạ = rơi xuống thấp. Thối-đoạ, thoái-đoạ, là nói về người tu-hành lùi trở lại chỗ xấu, thấp; tức là sự tu-hành bị kém-cõi đi, chẳng có tiến-bộ.

- Long-đong: lo-lắng, khổ-sở, bơ-vơ.

- Niết-bàn ngưỡng cửa: Ngưỡng cửa Niết-Bàn; ý muốn nói sắp đến thời sẽ được giác-ngộ và giải-thoát, sẽ được sống trong cảnh an-nhiên, tự-tại, thường vui.

- Gần kề: kế bên, sắp tới nơi rồi.

Tích chuyện kể lại hai việc: (1) cuộc sống biết đủ của Trưởng-lão Ni-ga-ma, (2) tiền-thân của Đức Phật dưới thân-hình con chim Két chúa. Cả hai chuyện đều đề-cao thái-độ tri-túc trong cuộc sống, biết bằng lòng với những gì mình có, chẳng tham-cầu, chẳng đòi-hỏi, biết tiết-chế trong việc uống ăn. Người biết đủ về phương-diện vật-chất, lại thêm tinh-cần, tỉnh-giác trong lòng, thì sớm chứng được Niết-Bàn vô-thượng.

Cũng như bài Kệ số 031, bài Kệ nầy nhấn mạnh đến nỗ-lực tinh-cần tu Thiền-định, sao cho trong lòng luôn tỉnh-giác. Ngoài ra, trong cuộc sống hằng ngày, biết hạn-chế các nhu-cầu, sẽ giúp ta tinh-tấn tu-hành, chóng chứng được cảnh an-lạc của Niết-bàn.

2.- Học-tập về đức-tánh "biết đủ" của Trưởng-lão Ni-ga-ma: xin đề-nghị vài việc như sau:

- ăn cơm thiếu ớt thì cảm thấy mất ngon, nhưng ớt chẳng phải là món cần-thiết để nuôi sống mình. Thiếu ớt, thì có tiêu, gừng, v.v. nhưng trong giới ăn chay phải cử năm món cay-nồng (thường gọi là ngũ vị tân: hành, hẹ, tỏi, riềng và nén, vì các chất nầy dễ khiến người sanh ra nóng tánh và hay khởi lòng dục.)

- mặc đúng thời-trang chẳng phải là điều đáng trách, nhưng quá chú-trọng đến cách phục-sức là điều cần tránh. Chẳng nên quá cầu-kỳ trong sự chưng-diện; sạch-sẽ, tươm-tất mới là điều cần-thiết đánh giá bề ngoài của con người. Tránh các màu-sắc quá loè-loẹt; giầy cao-su cũng tốt, cần chi đến áo lông cừu, da hải cẩu, vừa tiết-kiệm được tiền-bạc, vừa giữ được giới sát-sanh.

- giải-trí cần sự thanh-tịnh để tỉnh-dưỡng tinh-thần; các buổi nhạc-hội quá ồn-ào, các màn trình-diễn quá dâm-ô, chẳng những trái với đạo-lý, đã tốn tiền, tinh-thần bị đầu-độc thêm ra. Đọc sách, đi bộ tiêu-khiển, đi xe đạp, thăm viếng các cảnh chùa-chiền hay thánh-đường, du-ngoạn nơi thanh-vắng, thường làm cho tinh-thần bớt căng-thẳng.

3.- Học-tập về sự chẳng luyến-ái: luyến-ái là tình-cảm cần tránh, vì tuy bắt nguồn từ tình thương, nhưng luyến-ái khiến ta đắm-mê, bám chặt vào đối-tượng. Luyến-ái chính là một phần của sự tham-ái ( = tanha), tức là lòng mong-muốn, tham-cầu, gom về mình, rồi bám vào sự sống với các thú-vui; do đó mà bị ràng-buộc vào cảnh sanh-tử của Luân-hồi khổ-đau triền-miên. Trong Bốn Chơn-Lý Nhiệm-Mầu, khi nói đến nguyên-nhơn gây ra khổ-đau, Đức Phật đã chỉ rõ chính vì sự tham-ái mà chúng-sanh phải trôi lăn trong cảnh khổ-đau chết đi sống lại mãi mãi.

Vậy, xin tạm đề-nghị vài ba việc thường-thường: (1) bớt "cưng" con; (2) bớt "cưng" xe; và ... (3) bớt hút thuốc, nhai kẹo!

-ooOoo-

Vào một thời kia, Đức Phật trú tại núi Ca-la-ca, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến Trưởng-lão Mễ-ghi-Dạ và cách điều-phục tâm.

Thuở ấy, Trưởng-lão Mễ-ghi-Dạ làm thị-giả hầu-cận bên Đức Phật. Sáng hôm ấy, trong khi đi khất-thực, trưởng-lão nhận thấy có một khu vườn xoài rất xinh-xắn và thanh-nhã, liền khởi lên ý-nghĩ muốn được đến đấy để toạ-thiền. Về đến tịnh-xá, Trưởng-lão bèn thưa với Phật, xin phép được đến hành-thiền tại vườn xoài. Bấy giờ, các tỳ-kheo còn đi vắng, nhưng thấy trưởng-lão muốn đi quá, nên Đức Phật đồng-ý cho đi.

Trưởng-lão ra đi, đến vườn xoài, ngồi bên gốc cây to và bắt đầu hành-thiền. Nhưng cả ngày hôm ấy, tâm của trưởng-lão cứ lang-thang chạy đi đó đây và trưởng-lão cảm thấy chẳng có chút tiến-bộ nào về định-tâm. Chiều về, trưởng-lão vào trình Phật, thưa với Đức Phật rằng, suốt thời-gian ngồi thiền, tâm của trưởng-lão bị các tư-tưởng tham-dục, sân-hận và bạo-hành xâm-lấn, khiến trưởng-lão chẳng định-tâm được.

Đức Phật mới dạy rằng, tâm rất dễ bị kích-thích, hay thay-đổi, biến-chuyển rất nhanh-chóng; vì thế, ta phải biết cách điều-phục tâm. Rồi Đức Phật nói lên hai bài kệ sau đây:

- Mễ-ghi-Dạ: tên thật bằng tiếng Pali là Meghiya.

-- Thị-giả: thị = hầu-cận; phục-thị; ở bên cạnh để nghe lịnh sai-khiến; giả = người. Vị thị-giả nổi-tiếng của Phật Thích-ca là Ngài A-nan.

- Thanh-nhã: thanh = thanh-tú, đẹp-đẽ; nhã = văn-nhã, u-nhã; đẹp mà dịu-hiền.

- Toạ-thiền: toạ = ngồi; thiền = tâm lắng-yên, vắng-vẻ. Thiền, tiếng Phạn đủ chữ là thiền-na (Dhyana). Trước, dịch là suy-tư; sau, dịch là tĩnh-lự, suy-nghĩ trong yên-lặng. Thiền là đường-lối tu-hành khiến cho tâm được an-tịnh.

- Định-tâm: định = dừng lại, đứng yên, chẳng thay đổi; tâm = lòng

- Bạo-hành: bạo = hung-bạo, dữ-tợn; hành = hành-động.

- Kích-thích: nghĩa gốc là lấy gươm đâm vào; nghĩa rộng và thông-thường là dễ bị ảnh-hưởng, dễ bị làm cảm-động, hay thay đổi.

- Điều-phục: điều = điều-khiển, sai khiến; phục = hàng-phục, bắt phải tuân theo. Điều-phục Tâm là buộc Tâm phải ở yên, chẳng được chạy lung-tung, giữ cho có định-tâm, có sự chú-tâm, sự chú-ý.

- Giao-động: động-đậy mãi, chẳng ở yên, hay lo-lắng, bối-rối.

- Cảm-nhiễm: cảm =cảm-động; nhiễm = dính theo, lây.

- Vót tên: chuốt mũi tên cho trơn láng, sắc-bén.

- Hiền-lương: người hiền và tốt. Ở đây có nghĩa là hiền-trí, người có trí-huệ làm điều phải, điều lành.

- Trực-tâm: trực = thẳng. Trực-tâm là tâm ngay-thẳng, chẳng cong-queo, chẳng dấu-diếm, chẳng giả-dối.

- Thoi-thóp: thở hơi yếu-ớt, sắp chết đến nơi.

- Nằm sóng-sượt: nằm chẳng cựa quậy, như sắp chết.

-Bàng-hoàng: lo-lắng, khắc-khoải.

- Cảnh-giới: môi-trường, nơi sanh-sống, chỗ đang ở.

- Giác-quan: giác = biết; quan = cơ-quan, bộ-phận. Ta có năm giác-quan: mắt, tai, mũi, lưỡi và da.

- Cám-dỗ: dụ-dỗ.

- Ác-ma: ác = xấu-ác; ma = kẻ vô-hình dụ-dỗ, gạt-gẫm, hại người.

Tich chuyện thuật lại việc Trưởng-lão Mễ-ghi-Dạ ngồi Thiền mà chẳng đác định-tâm và được Đức Phật chỉ dạy cách điều-phục Tâm.

Lời chỉ dạy của Đức Phật nằm gọn trong hai bài Kệ.

1.- Bài Kệ số 033: Đức Phật dạy, Tâm rất khó giữ, rất khó kiểm-soát. Tại sao? Vì tâm (1) hay giao-động, (2) dễ cảm-nhiễm. Cũng như người thợ làm tên khéo vót mũi tên cho thật thẳng, thật bén, người hiền-trí khéo tập cho Tâm thật ngay-thẳng, gọi là trực-tâm. Nói cách khác, việc tu-hành quan-trọng là biết điều-phục tâm, biết kiểm-soát tâm, biết làm chủ lấy tâm. Bằng cách nào? Phật chỉ cách đó trong bài Kệ sau.

2.- Bài Kệ số 034: Đức Phật chỉ cách hàng-phục tâm, nghĩa là cách làm chủ lấy tâm mình, điều-khiển, chấn-chỉnh, sửa đổi tâm cho ngay-thẳng, để được trực tâm. Phật đưa ra thí-dụ: con cá bị bắt ra khỏi nước, hết vùng-vẫy được, nằm sóng-sượt đó, tùy ý người bắt, muốn làm sao thì làm. Cùng thế ấy, nếu biết lìa cảnh-giới của các giác-quan, tức là chẳng chạy theo cảnh-vật bên ngoài (như mắt chớ nhìn, tai chớ nghe, mũi chớ ngữi, trong khi ngồi thiền), thì tâm phải dừng lại, đứng yên, quay vào bên trong: đó là cách cột con vượn Tâm lại, chẳng cho nó chuyền cành nữa. Lại còn một ích-lợi to-lớn nữa là tránh cho tâm khỏi bị cảm-nhiễm, khỏi bị lôi-kéo, khỏi bị cám-dỗ. Ai cám-dỗ tâm? Bài kệ nói là ác-ma cám-dỗ. Đó là một cách nói, vậy thôi; chớ thật ra, vì mắt có nhìn, thì tâm mới bị lôi-kéo; tai có nghe, thì tâm mới bị trì-níu. Có ma hay không chẳng cần biết, chỉ cần biết: (1) mắt nhìn mà chẳng thấy; (2) tai nghe tiếng mà chẳng để tâm vào, thì chắc-chắn tâm thoát được cám-dỗ ngay, để được lắng yên.

Ý-nghĩa quan-trọng của hai bài Kệ: muốn hàng-phục Tâm, trước hết phải biết giữ-gìn các giác-quan, trong khi toạ-Thiền.

- Học thuộc lòng ngay hai bài Kệ và thử tập chế-phục các giác-quan như được nói trong Phần Ý-Nghĩa của hai bài Kệ. Trong bài tới, sẽ xin đề-nghị vài cách nho-nhỏ, dễ làm, để hàng-phục tâm.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến một vị Tỳ-kheo tu Thiền, nhờ sự hỗ-trợ của một tín-nữ là bà Mã-thị-Kha mà chứng-đắc được quả-vị A-la-hán.

Thuở ấy, có sáu mươi vị tỳ-kheo, sau khi nhận được đề-tài quán-tưởng của Đức Phật chỉ-dạy, liền đến ngôi làng dưới chơn núi mà hành-thiền, trong suốt mùa mưa. Thân-mẫu của vị chủ làng là bà Mã-thị-Kha hằng ngày dưng cúng thực-phẩm lên các vị tỳ-kheo. Bà cho xây cất tịnh-xá để các vị tu-hành có nơi trú mưa ẩn gió, khiến các vị có thể qua được mùa mưa trong tiện-nghi. Một hôm, bà Mã đến thưa hỏi một nhóm tỳ-kheo về đường-lối tu-tập. Họ chỉ-dạy bà cách quán-tưởng ba mươi hai chỗ dở-bẩn trong thân-thể con người; đó là phép quán thân bất-tịnh, dẫn đến sự thông-hiểu thấu-đáo về cảnh già-lão suy-yếu và huỷ-diệt của tấm thân. Bà Mã theo đó mà thực-hành thật tinh-cần, và chẳng bao lâu bà chứng-đắc được Đạo và Quả của ba ngôi-vị đầu-tiên của hàng Thanh-văn, ngay trước cả một số vị tỳ-kheo khác còn đang tu-tập.

Với đạo-lực đã chứng-đắc, bà Mã mở được thiên-nhãn nhìn thấy tâm-trạng của các vị tỳ-kheo còn chưa chứng-đắc. Bà nhận thấy rằng, nếu được nuôi-dưỡng bằng các thực-phẩm thanh-khiết và bổ-dưỡng, các vị tỳ-kheo tinh-tấn hành-thiền sẽ chóng chứng được đạo-quả. Bà Mã liền chọn và chuẩn-bị thức ăn rất tốt đem dưng-cứng, khiến cho phần lớn các vị siêng-năng hành-thiền nhờ đó mà sớm đắc được đạo-quả A-la-hán.

Đến cuối mùa an-cư, các vị tỳ-kheo quay trở về Kỳ-viên-tự, thưa trình lên Đức Phật, nhờ sự hỗ-trợ đắc-lực của bà Mã-thị-Kha mà tất cả tỳ-kheo an-cư được đầy-đủ sức-khoẻ, thoải-mái, chẳng phải lo-lắng chi đến thực-phẩm, nhờ đó mà nỗ-lực dễ-dàng để tiến tu. Các vị tỳ-kheo còn trình rằng, bà Mã còn có khả-năng biết được tư-tưởng của họ, nên bà đã hiến-tặng đúng các món ăn mà mỗi người riêng mong muốn có được.

Bấy giờ có một vị tỳ-kheo nghe các vị khác khen-ngợi bà Mã, mới thỉnh-cầu Đức Phật chỉ-dạy cho một đề-tài quán-tưởng và đến tịnh-xá ở làng của bà Mã mà hành-thiền. Tại đây, vị ấy được bà Mã cung-cấp cho đầy-đủ thực-phẩm và các tiện-nghi khác. Khi vị ấy có ý muốn gặp bà Mã, bà liền đi đến, mang theo đúng các món ăn mà vị ấy mong muốn. Sau khi thọ-thực xong, vị tỳ-kheo mới hỏi bà Mã, có đúng chăng bà đọc được tư-tưởng của người khác. Bà Mã lẫn tránh câu trả lời trực-tiếp, bảo rằng, các bực đã chứng được tha-tâm-thông thì hành-động như thế nầy, thế nọ. Vị tỳ-kheo liền ngẫm-nghĩ: "Nếu mình còn giữ những tư-tưởng chẳng tinh-khiết của phàm-phu, thế nào bà Mã cũng nhận thấy được." Rồi, vị ấy khởi tâm lo-sợ xấu-hổ với vị tín-nữ, mới bỏ quay về Kỳ-viên-tự, để thưa trình lại với Đức Phật. Nghe vị tỳ-kheo ấy bạch sự lo-lắng ấy, Đức Phật bảo ông cứ trở lại làng của bà Mã mà hành-thiền, chỉ cần thực-hành cho thật đúng mỗi một việc nầy: kiểm-soát kỹ-lưỡng tất cả tư-tưởng mình trong lúc hành thiền. Vị tỳ-kheo vâng lời trở lại tịnh-xá trong làng, ông tiếp-tục được bà Mã cung-cấp thực-phẩm ngon như trước. Nhờ chẳng còn lo-lắng như trước nữa, vị tỳ-kheo tinh-cần tu-tập, chẳng bao lâu chứng được đạo-quả A-la-hán.

Khi nhắc đến vị tỳ-kheo nói trên, nhờ sự hỗ-trợ của bà Mã về thực-phẩm, trong thời-gian tu thiền, Đức Phật có đọc lên bài Kệ sau đây:

- Tín-nữ: tín = tin-tưởng; nữ = phụ-nữ, đàn-bà, cô gái. Tín-nữ là người phụ-nữ tu tại-gia, tin-tưởng nơi Đức Phật và Chánh-pháp. Còn gọi là ưu-bà-di (Upasikà) hay cận-sự-nữ.

- Mã-thị-Kha: tên thật bằng tiếng Pali là Màtikamàtà.

- Thân-mẫu: người mẹ của mình.

- Chủ làng: người đứng đầu trong làng, như Ông Cả.

- Tiện-nghi: tiện = tiện-lợi; nghi = đúng chỗ. Tiện-nghi là những việc thích-đáng, vừa phải, khiến cho thân-tâm được thoải-mái.

- Quán thân bất-tịnh: quán = suy-tưởng sâu-xa; bất-tịnh = chẳng sạch-sẽ. Đây là phép quán đầu-tiên trong phép Quán Tứ-niệm-xứ. Người thực-hành phép quán thân bất-tịnh, xem xét kỹ-lưỡng bên trong thân-thể mình chứa đầy các chất dơ-bẩn. Có tất cả 32 chỗ bất-tịnh trong thân, xin kể ra một số chánh là: máu, mủ, đờm, dãi, nước tiểu, phẩn, ghèn, cứt ráy, v.v. Biết quán thân bất-tịnh đúng cách tâm sẽ sanh ra nhàm-chán thân-thể bất-tịnh mà dứt được sự luyến-ái vào thân, thấy được sự suy-giảm từ-từ của thân đi đến sự huỷ-diệt; nhờ đó mà tâm hướng về sự giải-thoát khỏi cảnh sanh-tử của Luân-hồi.

- Suy-yếu: suy = giảm mất sức-lực. Muôn vật, với thời-gian đều bị suy-yếu lần lần, đó là sư-thật mà người thường hay quên, cứ lo theo đuổi các thú-vui vật-chất tạm-thời.

- Ba ngôi-vị đầu-tiên của hàng Thanh-văn: đó là Tu-đà-huờn (Nhập-Lưu), Tư-đà-hàm (Nhứt-Lai), và A-na-hàm (Bất-Lai).

-Đạo-lực: đạo = con đường tu-tập; lực = sức mạnh. Người có đạo-lực cao chứng được các quyền-năng tâm-linh mà người chẳng tu chẳng thể có được.

- Thiên-nhãn: thiên = Trời; nhãn = mắt. Người đắc được thiên-nhãn, tâm nhìn thấy các vật ở xa, chẳng bị ngăn-cách. Chẳng phải là được thêm một cặp mắt nào mới, đấy chỉ là tâm thanh-tịnh nhìn được xa.

- Thanh-khiết: thanh = trong, sạch; khiết = sạch.

- Đắc-lực: đắc = được; lực = sức. Đắc-lực là vừa giỏi, khéo vừa thành-công.

- Câu trả lời trực-tiếp: lời đáp thẳng. Bà Mã chẳng đáp thẳng là bà có được tha-tâm-thông, nhưng lời nói của Bà khiến cho vị tỳ-kheo đoán được là bà có khả-năng đọc được tư-tưởng người khác.

- Tha-tâm-thông: tha = kẻ khác; tâm = lòng; thông = biết rõ.

- Tuyệt-đích: tuyệt = hơn tất cả; đích = nơi nhìn vào; cái ấy. Theo nghĩa thông-thường, tuyệt-đích là hay, giỏi, khéo hơn hết. Theo nghĩa ở đây, đó là cái mục-đích cao nhứt mà mình nhắm vào khi tu: giữ tâm.

- Chế-ngự: chế = chế-phục, điều-khiển, làm chủ được; phục = hàng-phục, khiến phải tuân theo lịnh, chẳng cho chống-cãi . Chế-ngự Tâm là nắm giữ tâm, làm chủ được tâm.

- Tâm thuần: tâm thuần-thục, chẳng còn bay nhảy, biết đứng yên, chẳng sanh vọng-tưởng, chứng được định-tâm và phát-sanh huệ.

- Hạnh-phước cao: ở đây, ý bài Kệ muốn nói đến hạnh-phước cao nhứt là chứng được quả-vị vô-sanh của cảnh-giới Niết-bàn thường vui.

- Hỗ-trợ: hỗ = đắp đổi bên nầy qua bên kia; trợ = giúp-đỡ. Hỗ-trợ là giúp-đỡ lẫn nhau.

Tích chuyện mang hai ý-nghĩa:

a.- Bà Mã giúp thực-phẩm cho các vị tỳ-kheo; các vị nầy chỉ-dạy giúp Bà cách tu-hành: đây là ý-nghĩa quan-trrọng của việc cúng-dường chư Tăng. Đem dâng-cúng lễ-vật cho người tu-hành chơn-chánh là việc quí vì đem lại phước-đức lớn cho người thí-giả. Nhưng chưa đủ! Chưa đủ, vì người thí-giả chẳng những tạo phước bằng cách dâng-cúng, mà còn phải biết thưa hỏi về cách tu-tập riêng cho mình. Vị tỳ-kheo biết cách chỉ-dạy đúng đường cho các thiện-nam, tín-nữ, là đang bố-thí ngược lại cho người giúp mình: bố-thí pháp-tu ( =pháp-thí). Đấy mới thật là sự hỗ-trợ: hai bên giúp-đỡ lẫn nhau, tiến tu để cùng được giải-thoát.

b.- Lời dạy của Đức Phật: giữ tâm mình thật kỹ-lưỡng, đã khiến cho vị tỳ-kheo biết cách TU TÂM. Nói tu-hành, nghĩa là sao? Tu là sửa lại cho đúng. Sửa cái chi? Sửa cái tâm cho thanh-tịnh và giữ tâm ấy trong-sạch luôn. Như thế, sớm chứng được định-tâm, sớm phát được huệ. Đường-tu giản-dị chỉ có thế, nhưng phải cố gắng giữ tâm thanh-tịnh suốt đời. Giúp vào việc giữ tâm nầy là (1)phải giữ năm giới-tu cho thật cẩn-thận, chẳng hề lơ-là; (2)phải siêng bố-thí.

Ngoài ra, Tích chuyện còn dạy ta một điều khá quan-trọng: ăn-uống phải đầy-đủ thì việc tu-hành mới mau tấn-tới. Đây là điều mà một số người tại-gia thường lãng quên: hôm nào ăn chay thì ăn sơ-sịa, quấy-quá cho qua bữa, thiếu chất bỗ-dưỡng, xem việc ăn chay như trả nợ!

Phải chuẩn-bị bữa cơm chay thật tươm-tất, khiến cho con cháu trong nhà thích ăn chay và mong đến ngày ăn chay.

Bài kệ nầy mang một ý-nghĩa rất quan-trọng, gói gọn trong hai chữ TÂM THUẦN. Như đã biết, tu là tu Tâm. Tu tâm đến mức tâm được thuần, là thành-công viên-mãn. Tâm thuần là sao? Người luyện được tâm thuần cũng như người luyện tập ngựa cho thuần. Ngựa thuần khéo biết ý của chủ, theo lịnh của chủ, chạy êm, chạy nhanh. Tâm thuần cũng thế, biết dừng lại, biết quay vào trong, biết theo đúng con đường tu-hành, lúc nào cũng trong-sạch và an-tịnh. Làm sao cho tâm thuần? Đây là một nỗ-lực khó, phải bền-chí: kiểm-soát tâm ở mỗi biến-chuyển của tâm.

2.- Xin đọc lại bài Kệ số 034 ở bài trước và phối-hợp với bài nầy để tự mình đặt ra cách TU TÂM cho chính mình. Xin đề-nghị vài cách nho-nhỏ, dễ làm, mà có hiệu-quả lớn:

- kiểm-soát các giác-quan: khi làm việc gì, chú-ý vào việc ấy, đừng nghe, đừng thấy các việc khác. Thí-dụ, đang ăn, thì chỉ lo ăn, mà chẳng vừa ăn vừa xem Ti-vi. Thí-dụ khác, đang đọc sách, thì chỉ đọc sách, chẳng nghe nhạc; hay xem xong một đoạn cho kỹ rồi hãy nghe nhạc sau.

- giữ tâm trong khi ăn: trong khi ăn, thường nói chuyện với nhau mới vui. Đành là thế! Nhưng người siêng tu thì tạm hy-sinh cái vui nói chuyện trong khi ăn, để, tay gắp thức ăn, trong tâm niệm thầm: tay gắp; đưa thức ăn vào miệng nhai, tâm niệm thầm: nhai. Đến khi nuốt, cũng niệm: nuốt. Như thế, cho hết một chén cơm. Thử tập như thế thì ăn lâu hơn, người ta ăn xong hết, mình còn ngồi lại, coi cũng kỳ-kỳ, thành ra ăn ít đi; nhờ đó mà ... sụt cân, bớt .. phì!

- khi mình cau-có giận ai: nếu kịp thời biết được mình đang giận, thì hãy quay vào trong, nghe coi hơi thở mình như thế nào, tim mình đập nhanh như thế nào, rồi lấy tay vuốt mặt ba cái, để vuốt cái giận mất đi!

Vào một thời kia, Đức Phật trú tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến một tỳ-kheo bất-mãn.

Thuở ấy, có một chàng thanh-niên, con của một chủ ngân-hàng, sống tại nước Xá-vệ. Người thanh-niên ấy thưa hỏi vị ty-kheo thường đến khất-thực tại nhà anh, anh phải làm gì để tránh mọi khổ-đau cho đời anh. Vị tỳ-kheo liền bảo, hãy chia tài-sản của anh ra làm ba phần: một phần để kinh-doanh, một phần để nuôi gia-đình, còn một phần thì đem ra bố-thí. Người thanh-niên làm y theo lời dạy đó. Một thời-gian sau, thanh-niên ấy lại hỏi vị tỳ-kheo, nên tiếp-tục làm những gì nữa. Vị tỳ-kheo bảo, trước hết là quy-y Tam-Bảo và giữ đúng năm giới tại-gia; kế đó sẽ thực-hành Thập Thiện-nghiệp-đạo, rồi sau cùng khước-từ đời sống thế-tục và gia-nhập Tăng-đoàn để đi tu. Chàng thanh-niên thi-hành theo thứ-lớp, đúng lời dạy và trở thành một vị tỳ-kheo.

Vào chùa, vị tân tỳ-kheo được một vị giáo-thọ dạy cho Chánh-pháp trong Tam-Tạng kinh-điển, và một vị giáo-thọ khác dạy Luật-Tạng. Bấy giờ, vị ấy cảm thấy có quá nhiều điều để học-hỏi và phải nhớ kỹ để thi-hành. Có nhiều giới-cấm thật nghiêm-nhặt đến nổi lắm lúc chẳng còn chút tự-do cá-nhơn để duỗi cánh tay nữa! Vị tỳ-kheo ấy sanh ra bất-mãn, nghĩ rằng có lẽ tốt hơn quay về với cuộc sống thế-tục trong gia-đình. Hậu-quả của sự bất-mãn rất nặng khiến cho vị ấy xao-lãng các bổn-phận của tỳ-kheo, thân-thể trở nên gầy-ốm. Khi Đức Phật được biết đến tình-trạng của vị tỳ-kheo ấy, Ngài dạy rằng: "Này tỳ-kheo, con chỉ cần giữ gìn tâm con cho thật kỹ-lưỡng, ngoài ra chẳng cần kiểm-soát thêm gì nữa cả." Rồi Đức Phật liền đọc lên bài Kệ sau đây:

- Bất-mãn: bất = chẳng có; mãn = đầy; vừa ý, mãn nguyện, thoả-mãn. Bất-mãn là chẳng bằng lòng, chẳng vừa ý.

- Tài-sản: tiền-của.

- Kinh-doanh: làm ăn, dùng vào nghề-nghiệp sanh-sống; trù-hoạch công việc làm ăn.

- Quy-y Tam-Bảo: tìm về nương-tựa nơi Phật, Pháp và Tăng.

- Năm giới tại-gia: thường gọi là ngũ-giới: chẳng sát-sanh, chẳng trộm-cắp, chẳng tà-dâm, chẳng nói dối và chẳng uống rượu.

- Thập Thiện-nghiệp đạo: thập = mười; thiện = lành; nghiệp = hành-động; đạo = đường-tu. Mười điều Thiện: chẳng sát-sanh, chẳng trộm-cắp, chẳng tà-dâm. chẳng nói dối, chẳng nói lưỡi hai chiều, chẳng nói lời thô-ác, chẳng nói lời vô-nghĩa, chẳng tham, chẳng giận, chẳng có tà-kiến.

- Kềm-thúc: giữ-gìn chặt-chẽ, bó-buộc phải theo.

Tích chuyện thuật lại cuộc đời đi tu của một tỳ-kheo. Trước, khi còn ở nhà, được chỉ dạy chia tài-sản ra ba phần, lấy một phần để bố-thí: đó là để tạo phước cho đời sau được giàu-có. Kế đó được chỉ-dạy nên giữ gìn năm giới của người tu tại-gia: đó tu theo nhơn-thừa, nghĩa là để đời sau được tái-sanh lại làm người. Sau, lại được dạy thi-hành Thập-thiện: đó là đường-tu Thiên-thừa, nghĩa là đời sau sẽ được sanh lên cõi Trời sung-sướng. Sau cùng được bảo nên xuất-gia làm tỳ-kheo: đó là đường-tu giải-thoát khỏi cảnh Luân-hồi. Ba đường trước còn dễ nhớ, dễ làm vì chỉ có một điều: bố-thí; chỉ có năm điều: ngũ giới; chỉ có mười điều: thập-thiện. Đến khi học giới tỳ-kheo: 250 điều và Tam-tạng Kinh-điển thì nhiều quá, học chẳng xuễ. Đức Phật tóm lại cho gọn thành ra có một điều duy-nhứt: giữ gìn tâm cho kỹ-lưỡng. Đó là con đường tu tâm để được giải-thoát. Xem thế thì biết, thiên kinh vạn quyển ( = ngàn cuốn kinh, vạn cuốn sách), chỉ tóm lại có một điều: Tu Tâm!

Bài Kệ số 036, giống bài Kệ số 035, ở lời văn và ý-nghĩa; cả hai mô-tả tâm nơi ba câu đầu, và khuyên ta nên tu tâm ở hai câu sau.

Tu Tâm như thế nào, trong bài trước đã nói qua, xin khỏi nhắc lại. Chỉ xin nhấn mạnh một điều: Kinh Phật, giới-luật, có rất nhiều, nhưng chỉ cần hiểu, nhớ và thi-hành đúng một điều duy-nhứt:TU TÂM. Ta hãy thán-phục cách dạy của Đức Phật: dạy rất giản-dị, ít mà đủ, lại có hiệu-quả. Xin xem lại Tích chuyện của Tỳ-kheo Tiểu Phan-tha-ka, trang 69, và so-sánh với mẩu chuyện ở đây thì thấy rõ tài dạy-dỗ khéo-léo của Đức Phật.

- ba điều nói về thân: (1) chẳng sát-sanh, (2) chẳng trộm-cắp, (3) chẳng tà-dâm;

- bốn điều nói về miệng: (1) chẳng nói dối, (2) chẳng nói lưỡi đôi chiều, (3) chẳng nói lời thô-ác, (4) chẳng nói lời vô-nghĩa;

- ba điều nói về ý: (1) chẳng tham, (2) chẳng giận, (3) chẳng có tà-kiến.

Giữ được ba nơi thân, miệng, ý đều lành,là giữ cho ba nghiệp được thanh-tịnh. Đó là căn-bản cho mọi đường-tu, chẳng chỉ riêng Thiên-thừa.

Xin giải-thích thêm vài điều trong Thập-Thiện:

- tà-dâm có nghĩa là đã có vợ-chồng mà còn lang-chạ, xâm-phạm tiết-hạnh của người khác. Đối với tỳ-kheo, cấm hẳn việc dâm-dục, phải theo hạnh độc-thân.

- nói lưỡi đôi chiều là nói đâm thọc, gặp người nầy nói vầy, gặp người kia nói khác, cố ý gây chia rẽ, gieo thêm giận-hờn.

- nói lời vô-nghĩa là nói chuyện tầm-phào, ngồi lê đôi mách.

- tà-kiến: có nhiều tà-kiến, nhưng cần nhớ biết ba tà-kiến nầy để tránh: thân-kiến, chấp lấy thân làm ta; thường-kiến, cho rằng có linh-hồn bất-diệt, đoạn-kiến, cho rằng chết là hết, chẳng có Luân-hồi.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến Sa-di Tha-di-nê và Trưởng-lão Tăng-ga-ra.

Thuở ấy, có một vị Trưởng-lão ở nước Xá-vệ, tên là Tăng-ga-ra, có người cháu gọi mình bằng cậu, tên là Tha-di-nê. Tha-di-nê còn nhỏ tuổi, được thâu-nhận vào chùa, làm Sa-di. Bấy giờ, Sa-di Tha-di-nê nhận được hai bộ cà-sa cúng-dường; sau mùa an-cư kiết-hạ, mới đến gặp Trưởng-lão Tăng-ga-ra, để chia lại cho cậu mình một bộ áo. Nhưng Trưởng-lão từ-chối chẳng nhận, bảo rằng Trưởng-lão đã có đủ ba bộ y rồi. Sa-di Tha-di-nê rất buồn lòng, thấy cậu chẳng chịu chia-xẻ phước-báu cùng mình.

Hôm ấy, Sa-di Tha-di-nê đang đứng hầu, quạt mát cho Trưởng-lão. Trong đầu chú Sa-di liền khởi lên ý-nghĩ, mình cúng-dường cho cậu mình, mà cậu chẳng nhận, thôi thì mình còn ở lại chùa làm chi nữa, hãy cứ quay về sống đời sống thế-tục. Rồi mình đem bán bớt một chiếc áo, lấy tiền mua một con dê-cái để nuôi. Chẳng bao lâu, dê đẻ con, mình sẽ có một đàn dê, đủ tiền để cưới một cô vợ. Năm sau, vợ mình sanh một đứa con, mình sẽ dẫn vợ con để đảnh-lễ cậu mình ở tu-viện. Mình dùng một chiếc xe nhỏ để đưa vợ con đi. Dọc đường, mình muốn bồng con lên, nhưng vợ mình cãi lại, bảo để con cho nàng bồng, còn mình hãy cứ đẩy xe đi. Mình chẳng chịu, vói tay bồng con, vợ mình giựt lại, khiến con té xuống đất. Mình tức quá, mới lấy cây gậy đuổi dê, gõ mạnh vào đầu vợ mấy cái...

Suy-nghĩ miên-man như thế, Sa-di Tha-di-nê trở cán quạt khỏ vào đầu Trưởng-lão một cái đau-điếng. Trưởng-lão ngẩng lên nhìn chú Sa-di, đọc được tư-tưởng của chú, liền nói: "Cháu muốn đánh vợ cháu, sao lại nhè cái đầu trọc của nhà sư già nầy mà đập, đau thế!" Tha-di-nê mới bừng tỉnh cơn mộng, sợ quá sợ, vì cậu mình đã biết được ý-nghĩ trong đầu mình. Vừa xấu-hổ, vừa lo-lắng, Sa-di Tha-di-nê vụt bỏ chạy ra khỏi chùa. Các vị tăng trẻ tuổi và mấy chú tiểu trong chùa vội rượt theo bắt lại và dẫn Sa-di Tha-di-nê đến trước mặt Đức Phật.

Khi nghe kể lại câu chuyện, Đức Phật mới bảo rằng, tâm có khả-năng nghĩ đến một việc ở xa, thật xa, và mọi người tu-hành chăm-chỉ phải biết cách gìn-giữ tâm, phải khiến cho tâm rửa sạch được ba món độc tham, sân, si. Bấy giờ, Đức Phật nói lên bài Kệ sau đây:

- Sa-di: tiếng Phạn phiên-âm, Sramanera, người còn trẻ tuổi vào chùa tập-sự tu, chưa thọ-giới Tỳ-kheo.

- Tha-di-nê: tên thật bằng tiếng Pali rất dài: Sangharakkhita Bhàgineyya, Thiện-Nhựt lấy chữ sau để đặt tên tiếng Việt cho dễ đọc.

- Tăng-ga-ra: tên thật bằng tiếng Pali là Sangharakkhita.

- Ba bộ y: theo giới-luật tỳ-kheo, mỗi người chỉ giữ lại cho mình có ba bộ áo. Mục-đích của giới nầy là để diệt lòng tham tích-trữ của cải và tránh sự khoe-khoang về cách ăn-mặc.

- Cơn mộng: mộng = chiêm-bao; ngủ mê, trong đầu mơ nghĩ đến chuyện chẳng thật. Ở đây, chú Sa-di đang ngủ đứng!

- Chú tiểu: tiếng thông-thường để gọi các vị Sa-di.

- Chạy rong: chạy đi chơi lang-thang chẳng có mục-đích gì.

- Ở trong hang động sâu: ở đây, ý muốn nói đến trái tim ở trong buồng ngực. Thông-thường, người ta cho rằng tâm là trái tim; nhưng như bài Kệ nói rõ, nó vô-hình, nó là phần tâm-linh ở bên trong, chẳng có nơi xác-định trên thân-thể.

- Điều-phục: điều = điều-khiển, nắm lấy quyền làm chủ để sai-khiến; phục = hàng-phục, khuất-phục, bắt buộc phải theo lịnh của người chủ. Ở đây, điều-phục tâm là biết kềm-giữ tâm, chẳng cho nó chạy rong.

- Bọn ma: ở đây, ý muốn nói: thoát được sự cám-dỗ.

Tích chuyện kể lại việc một chú Sa-di đang quạt hầu một vị Trưởng-lão, vì đang mơ-mộng, nên chú trở cán quạt, khỏ vào đầu vị Trưởng-lão. Khi biết tư-tưởng trong đầu mình bị người khác đọc thấy được, chú xấu-hổ chạy đi, nhưng sau đó, được Đức Phật chỉ-dạy cách kềm tâm lại, chẳng cho nó chạy rong nữa.

Ý-nghĩa quan-trọng nầy: kềm-giữ tâm, đã được nói rõ trong ba bài Kệ trước.

Bài Kệ có hai phần chánh:

1) Tâm chẳng có hình-sắc. Tại sao? Vì tâm chỉ vào phần tâm-linh, chẳng phải là vật-chất mà có hình-dáng và màu sắc.

2) Tâm ẩn trong hang động sâu: Câu nầy có thể hiểu Tâm là trái tim, ở sâu trong buồng ngực. Nhưng hiểu như thế, tuy cũng đúng, nhưng chưa đầy-đủ, vì ta chẳng thể xác-định phần vô-hình của Tâm ở vào chỗ nào nhứt-định trong thân-thể ta cả. Ở đầu chăng? Không, trong đầu chỉ có óc, tuy rằng nhờ óc mà ta suy-nghĩ được, nhưng đó còn chưa hẳn là Tâm. Ở trong bụng chăng? Không, trong bụng chỉ có dạ-dày ( =bao-tử), ruột và các bộ-phận khác của bộ tiêu-hoá. Ở trong ngực chăng? Không, ở trong ngực có phổi để thở, và tim để đưa máu đi khắp châu-thân) Có lẽ nên hiểu chữ hang động sâu, như là một nơi kín đáo nào đó bên trong ta. Tuy chẳng biết rõ đích-xác chỗ nào, nhưng ta có thể nắm-bắt được Tâm, bằng cách hễ Tâm đang nghĩ gì, mình biết ngay là Tâm đang nghĩ điều đó. Vậy, cần chi xác-định Tâm ở đâu, chỉ cần biết nắm-giữ Tâm lại là đủ.

3) Nó chạy rong một mình, đi lang-thang rất xa: đó là hai đặc-tánh của cái Tâm chưa được điều-phục. Nó chạy rong một mình, bỏ thân-thể đang đứng hay nằm, ngồi, ở đây. Nó lang-thang đi thật xa, theo sự tưởng-tượng của nó. Chẳng những đi xa, nó còn quay về dĩ-vãng, hướng về tương-lai, lại thêm tạo ra những việc giả-tưởng nữa.

b.- Hai câu chót: ích lợi của sự điều-phục Tâm. Biết nắm-giữ Tâm, biết kiểm-soát Tâm, biết điều-phục Tâm, thì thoát khỏi sự cám-dỗ, mà bài Kệ gọi là vòng vây bọn Ma. Tại sao lại bị cám-dỗ? Trong hai bài Kệ trước, số 035 và 036, có nói: nó bay cao rồi đáp xuống nơi nào nó thích; nó chạy khắp nơi, rồi ngừng lại chẳng rời nơi thích. Tại nó thích, cho nên nó mới bị cám-dỗ.

Chung qui, vấn-đề đặt ra là làm cách nào để điều-phục tâm cho có hiệu-quả; xin xét đến vấn-đề nầy ở Phần Học-Tập.

2.- Đã biết Tâm rất khó nắm-giữ, rất khó kiểm-soát, muốn điều-phục Tâm, cần phải kiên-nhẫn, thực-hành luôn luôn, mới có hiệu-quả. Xin đề-nghị vài cách để biết nắm-giữ Tâm trước đã.

1) Khi rỗi-rảnh chẳng có việc gì cần làm, chính lúc đó là Tâm hay đi lang-thang: muốn giữ-gìn Tâm lúc nầy, cần phải niệm thầm trong đầu một bài Kệ. Bất cứ bài Kệ nào mình nhớ, phải đọc thầm trong đầu trọn bài, chỗ nào quên, lấy sách ra đọc lại, kỳ đến thuộc làu mới thôi. Trong thời-gian nầy, đang giữ Tâm một cách hữu-hiệu. Xin nhớ, phải đọc thầm cả bài Kệ, chẳng thiếu chữ nào. Khi thiếu, Tâm thường hẹn, để lúc nào đó sẽ giở sách ra xem lại. Nếu chiều theo ý-nghĩ lười nầy, Tâm sẽ đi lang-thang ngay.

2) Trong khi tụng kinh ở Chánh-điện, thường hay lo ra, nghĩ đến việc sẽ làm sau thời kinh. Đó là: cái miệng đọc tụng mà cái bụng đi chợ! Trong lúc bụng đi chợ như thế, nếu nghe tiếng chuông mà sực-tỉnh, nên sửa lại cặp kiếng, hay vuốt mặt một cái, rồi chăm-chú vào lời Kinh, dầu có hiểu hay chẳng hiểu cũng chẳng sao, miễn là mình biết mình đang đọc chữ gì, câu gì. Đấy là kéo Tâm về với hiện-tại và tại đây đó.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến trường-hợp của Trưởng-lão Chí-ta-hạt, bảy lần thọ-giới Tỳ-kheo.

Thuở ấy, có một người ở nước Xá-vệ, vì đi tìm một con bò đi lạc suốt buổi sáng trong rừng sâu, nên đói quá. Anh liền ghé vào một ngôi chùa, xin cơm ăn. Trong khi ăn, anh ngẫm-nghĩ, mình làm việc vất-vả cả ngày mà chẳng có được thức ăn ngon như vầy, chi bằng mình cứ xin vào chùa tu thì sướng hơn. Sau bữa ăn, anh ta liền xin phép được xuất-gia, và được thu-nhận vào Tăng-đoàn. Tại tu-viện, anh thi-hành đầy-đủ bổn-phận của một vị rỳ-kheo và nhờ có thực-phẩm đầy-đủ, nên anh béo mập ra. Sau một thời-gian, anh cảm thấy buồn chán, mỗi ngày phải mang bình-bát đi khất-thực, nên xin quay về nhà, trở lại đời sống thế-tục. Về nhà được mấy hôm, anh lại cảm thấy cuộc sống nơi đây cực-khổ quá, nên trở lại chùa, xin được đi tu lại, và được chấp-nhận. Cứ thế, cả thảy, sáu bận thọ giới Tỳ-kheo, sáu lần hoàn-tục. Các vị tăng-nhơn trong chùa gọi chàng ta là tỳ-kheo Tâm-bất-định.

Đến lần thứ bảy trở về nhà, vợ anh mang bầu. Một đêm, anh ta đi vào phòng vợ, thấy vợ nằm ngủ, bụng phình to, hơi thở ngáy ồ-ồ, nước dãi chảy thòng xuống mép. Trông thấy cảnh-tượng đó, trong tâm anh khởi lên sự nhàm-chán thân-xác nầy, vừa dơ-bẩn, lại vừa vô-thường. Anh lẩm-bẩm: "Bất-tịnh! Vô-thường!", rồi quay ra ngoài, lẳng lặng thay y-phục trở lại chùa. Bấy giờ, chư Tăng từ-khước chẳng cho anh xuất-gia nữa. Năn-nỉ hồi lâu, bảo đây là lần chót, nhứt-định đi tu luôn, anh mới được thâu-nhận lại. Bẵng đi một thời-gian khá lâu, thấy anh chẳng xin trở về thăm nhà, các bạn đồng tu mới hỏi anh lý-do. Anh bảo: "Tôi đã xuất-gia nhiều lần mà chẳng được, đó là vì còn nhớ tưởng đến người đàn-bà, vợ tôi. Nay tôi nhận thấy thân con người là bất-tịnh và cơn vô-thường chợt đến, nên tôi nhứt quyết rời hẳn đời sống thế-tục." Các vị tỳ-kheo nghe nói thế, chưa cho đó là sự-thật, nên đến thưa trình cùng Đức Phật.

Đức Phật bảo: "Tỳ-kheo Chí-ta-hạt nay đã đắc đạo-quả A-la-hán, tâm trở nên kiên-cố rồi. Trước kia, đi đi lại lại là vì tâm ông ta chưa ổn-định và chưa hiểu thấu Chánh-pháp. Nay với quả-vị A-la-hán, ông ta đã vượt qua cả điều thiện lẫn điều ác." Rồi Đức Phật mới nói lên hai bài Kệ sau đây:

- Chí-ta-hạt: tên thật bằng tiếng Pali là Cittahattha.

- Thọ-giới Tỳ-kheo: còn gọi là thọ Cụ-túc-giới, nghĩa là làm lễ hứa nhận sẽ tuân theo 250 giới-điều của Tỳ-kheo.(Cụ-túc = đầy-đủ)

- Xuất-gia: xuất = ra khỏi; gia = nhà. Xuất-gia là rời nhà vào chùa đi tu. Những người còn sống đời thế-tục mà tu-hành theo Chánh-pháp, gọi là tu tại-gia.

- Bình-bát: cái chén to như cái tô; bằng gỗ hay bằng đồng, các vị khất-sĩ dùng đựng thức-ăn vừa đi xin được.

- Hoàn-tục: hoàn = trở lại, trở về; tục = thế-tục, đời sống thường- nhơn, có gia-đình.

- Tâm bất-định: Tâm = lòng; bất = chẳng; định = yên. Thầy tỳ-kheo Chí-ta-hạt cứ nay ở chùa mai về nhà, lúc tu lúc không, tấm lòng cứ thay đổi luôn, nay vầy mai khác, đó là tâm bất-định, chẳng kiên-cố.

- Mang bầu: tiếng bình-dân, có nghĩa là mang thai, có con trong bụng.

- Vô-thường: vô = chẳng; thường = luôn luôn. Vô-thường, danh-từ chuyên-môn về Phật-học nầy có nghĩa là muôn sự-vật có hình-tướng đều chẳng bền-vững, nay tuy thấy có đó, nhưng rồi sẽ bị tiêu-huỷ vào một ngày nào đó. Còn một nghĩa nữa, cơn vô-thường chợt đến, có nghĩa là cái chết đến bất-chợt, chẳng biết chắc được trước vào lúc nào.

- Bất-tịnh: bất = chẳng; tịnh = sạch. Xin xem lại bài Bà Mã thi-Kha, các trang 93 đến 97, về phép Quán thân bất-tịnh (trang 95).

- Kiên-cố: kiên = cứng; cố = vững, yên. Tâm kiên-cố nhứt quyết theo điều gì, thì theo luôn, chẳng đổi bụng, hay thối-chí.

- Vượt qua cả điều thiện và điều ác: vì đã thông-suốt Chánh-pháp, tâm trở nên thanh-tịnh, cho nên lúc nào cũng nghĩ đến việc lành; đối với thái-độ thiện-ác của người khác, cũng chẳng chỉ-trích, phê-bình. Đó là tâm vô-phân-biệt, rất khó tập, vì thông-thường ai cũng khen điều thiện mà chê điều ác. Hễ còn khen chê là tâm còn xao-động; vì thế, phải giữ cho bình-thản, thì tâm mới kiên-cố.

- Lao-chao: xao-động, nghiêng-ngửa, thay-đổi lung-tung.

- Chửa thấm vào: chưa thông-hiểu được rõ.

- Đạt Trí cao: Trí cao ở đây muốn nói đến Trí-huệ Bát-nhã Ba-la-mật, cái Trí-huệ đưa người tu-hành đến bờ giác-ngộ và giải-thoát. Đạo Phật chủ trương Từ-bi và Trí-huệ; Trí-huệ đây là Trí cao nói trong bài Kệ.

- Tham-ái: tham = ham muốn quá; ái = thích, tríu-mến. Sự tham-ái là sự ham-muốn bám vào các thú vui vật-chất tạm-thời, để phải sống trong sự đau-khổ triền-miên của cảnh sanh-tử Luân-hồi. Muốn diệt Khổ, phải bỏ tiệt sự tham-ái, đừng tríu-mến gì nữa.

- Giải: mở ra. Hận thù đều đã giải, là đã buông-bỏ mọi thù-giận.

- Đại-Giác: đại = lớn; giác = hiểu rõ. Bực Đại-Giác có nghĩa là Đức Phật. (Phật = giác). Hiểu rõ gì? Hiểu rõ lẽ sống chết của mọi chúng-sanh. Nói cách khác, đã thông-hiểu hoàn-toàn về Bốn Chơn-Lý Nhiệm-mầu. Tu đến cấp A-la-hán cũng gọi là bực Đại-giác.

Tích chuyện kể lại một vị tỳ-kheo tâm chẳng kiên-cố, đến lần thứ bảy thọ-giới tỳ-kheo mới tu thành-công. Tại sao? Vì độ trước, vị ấy cứ nhớ nhà, bỏ chùa quay về với vợ. Đến lần thứ sáu về nhà, nhơn khi nhìn thấy người vợ nằm ngủ trong tư-thế chẳng được đẹp-đẽ, thầy Chí-ta-hạt sực nhớ đến phép quán thân bất-tịnh, ngộ được lẽ Vô-thường, mới quyết-chí trở lại chùa, tu-hành cho đến ngày thành-công viên-mãn.

Đức Phật cho rằng trước kia tâm của thầy Chí-ta-hạt còn chưa ổn-định, sau nhờ thấu-hiểu Chánh-pháp, vượt qua được mọi điều thiện, ác, nên chứng-đắc được quả-vị A-la-hán.

a.- Bài Kệ 038 nói đến Tâm tu-hành chưa kiên-cố:

- Tâm người còn lao-chao: đó là tâm hay xao-động, hay thay đổi, thiếu kiên-quyết, gặp khó thì lùi, chẳng bền-chí;

- Chánh-pháp chửa thấm vào: chưa thật-sự đem Chánh-pháp ra thi-hành trên bản-thân mình một cách chuyên-cần;

- Niềm tin còn lỏng-lẻo: chưa vững tin nơi Tam-Bảo vì còn bị cám-dỗ, vì còn hoài-nghi;

Hậu-quả: việc tu-hành lơ-là, chẳng thể nào đạt được Trí-Huệ để đi đến mục-tiêu giác-ngộ và giải-thoát.

- Tâm người lià tham-ái: bỏ được sự tham-ái là dứt được mối độc lớn, hết bấu-víu vào các thú-vui của đời sống thế-tục;

- Hận-thù đều đã giải: Tâm diệt bỏ được mối độc to lớn thứ hai là sân-hận, chẳng còn bị nghịch-cảnh trì-níu;

- Vượt lên trên các điều thiện, ác: Tâm hoàn-toàn quân-bình, an-nhiên, chẳng xao-động trước cảnh thuận, nghịch, nhờ đó Trí-huệ phát-sanh, kiên-cố theo con đường giải-thoát.

Kết-quả: tu-hành tinh-tấn, đạt mục-tiêu giác-ngộ và giải-thoát.

1.- Học thuộc lòng hai bài Kệ, và nhớ cho THẤM vào Tâm mình bằng cách giữ đúng giới-luật, tinh-tấn hành-thiền, theo đúng Chánh-pháp

- giải-thoát Tâm khỏi hai mối độc: tham và sân;

- giải-thoát Trí khỏi mối độc: si-mê.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến việc năm trăm vị tỳ-kheo vào rừng sâu để thực-tập thiền-định.

Thuở ấy, có năm trăm vị tỳ-kheo được Đức Phật chỉ-dạy cho đề-tài quán-chiếu, cùng nhau vào rừng sâu, cách thành Xá-vệ hơn một trăm do-tuần. Nơi đây, các vị ấy tìm thấy một điạ-điểm u-nhã rất thích hợp cho việc hành-thiền. Bấy giờ, các vị thọ-thần canh giữ khu rừng, nghĩ rằng có các tu-sĩ đến ngụ trong rừng, thì nên đem hết quyến-thuộc của họ xuống ở dưới đất, để tỏ lòng kính-trọng. Họ những tưởng đoàn tỳ-kheo đến tạm-trú một vài đêm rồi sẽ di-chuyển đi nơi khác. Nào dè, các vị ty-kheo vẫn lưu lại suốt hai tuần-lễ rồi mà chưa dời gót. Các thọ-thần thấy như thế thì quyến-thuộc của họ phải chịu thiếu-thốn tiện-nghi lâu ngày, mới bàn cùng nhau tìm cách doạ-nhát các tu-sĩ để phải sợ mà sớm bỏ đi. Họ liền cùng nhau phát ra những tiếng ma kêu quỉ hú, biến thành những thi-ma chẳng có đầu, hoặc có đầu mà chẳng có thân, v.v. Quả thật, các vị tỳ-kheo nhát gan, sợ cuống lên, mới quay về trình với Đức Phật. Đức Phật bảo: "Đó là tại các ông còn chưa mang võ-khí khi vào rừng. Đây, Như-Lai chỉ-dạy cho võ-khí đó: các ông hãy học thuộc bài Kệ về Tâm Từ nầy, và khi trở lại chỗ cũ, tới ven rừng, nên thành-tâm đọc tụng và rải Tâm Từ đến mọi chúng-sanh."

Bài Kệ "Rải Tâm Từ" như sau:

Sau khi học thuộc bài Kệ, các vị tỳ-kheo trở lại khu rừng. Vừa đến bià rừng, tất cả thành-tâm đọc-tụng vang lên bài Kệ và tâm hướng về các chúng-sanh trong rừng mà rải lòng Từ. Các vị thọ-thần nghe thấy, nhận được làn sóng tư-tưởng hiền-hoà của Tâm Đại-từ rộng lớn tràn ngập, mới phát lòng Từ hướng về các vị tỳ-kheo, chào mừng và hết lòng ủng-hộ. Nhờ đó, trong mùa an-cư tại khu rừng, các vị tỳ-kheo đã tinh-tấn hành-thiền, đắc được định-tâm.

Bấy giờ, Đức Phật từ Kỳ-viên-tự, quán thấy cảnh tu-hành tinh-tấn của các vị tỳ-kheo, Ngài mới phóng hào-quang đến khu rừng, khiến cho tâm các vị tỳ-kheo trông thấy được Đức Phật và nghe Ngài dạy thêm: "Này các vị tỳ-kheo! Như các ông đã nhận thấy, tấm thân thể-chất nầy cũng như cái hủ bằng sành dễ bể, nó chẳng thường còn và rất mong-manh..." Rồi Đức Phật nói lên bài Kệ sau đây:

- Do-tuần: đơn-vị đo chiều dài, vào khoảng 12 dặm; tiếng Pali là yojana.

- U-nhã: u = thanh-u, êm-ả; nhã = đẹp.

- Thọ-thần: thọ = cây to lớn, lâu năm; thần: thần-linh, một hạng chúng-sanh vô-hình-sắc, có thần-thông, Phật-học xếp vào hạng giữa cõi người và cõi Trời.

- Quyến-thuộc: quyến = gia-quyến; thuộc = thuộc về. Quyến-thuộc kể cả con cái, họ-hàng và các tôi-tớ.

- Thi-ma: thây ma; thây người chết.

- Tâm Từ: lòng thương rộng lớn, chẳng phân-biệt thân sơ, muốn cho mọi người được yên-vui.

- Như-Lai: Đức Phật thường tự-xưng là Như-Lai. Như là như thế; Lai là đến, Ngài đến cõi nầy như thế. Tiếng Pali là Tathàgata.

- Rải Tâm Từ: trong Tâm chỉ nghĩ về sự thương-mến và đem nguồn an-vui đến cho người mà mình đang nghĩ tới. Muốn rải tâm Từ có hiệu-quả, phải thật thành-tâm.

- Cõi nhơn-thiên: cõi Trời và cõi người.

- Trực-tính: trực = ngay-thẳng; tính = tánh.

- Ủng-hộ: giúp-đỡ.

- Dễ vỡ: dễ bể.

- Phòng-hộ: giữ-gìn cẩn-thận.

- Củng-cố: làm cho bền-vững thêm lên.

- Gươm Trí: Trí-huệ được ví như cây gươm cắt bỏ được các sự ràng-buộc của các cám-dỗ, các phiền-não và các tà-kiến.

- Giác-tâm: giác = biết thấu-đáo; chẳng còn mê-muội, chẳng bị phiền-não, chẳng bị cám-dỗ; thấy rõ con đường giải-thoát.

- Vinh-quang thắng-lợi: thành-công rực-rỡ.

Tích chuyện kể lại việc các vị Tỳ-kheo vào rừng tu Thiền, sợ ma. Đức Phật dạy cho võ-khí chống lại: đem Tâm Từ rải lên khắp chúng-sanh. Võ-khí nầy chẳng phải chống lại ma, đàn-áp ma, mà chính là để cảm-hoá mọi chúng-sanh bằng tình thương rộng-rãi. Nó hữu-hiệu nhờ sự thành-tâm của mình, sẽ được sự cảm-ứng của kẻ khác.

Đây là bài Kệ quan-trọng (Rất tiếc, Thiện Nhựt chẳng đủ sức để diễn lại cho đầy-đủ ý-nghĩa ra tiếng Việt, xin sám-hối!). Từ-Bi là điều thứ nhứt phải tu-tập trong Đạo Phật.

a.- Hai câu đầu: Hướng về cõi Niết-Bàn an-tịnh. Đây là mục-đích ban vui của lòng Từ, muốn mọi chúng-sanh được yên-vui, chẳng phải là thú-vui thường-tình của thế-tục, mà là niềm vui được giải-thoát, tự-tại.

- khắp mọi miền: ý muốn nói, đem an-vui lại cho tất cả, chẳng phân-biệt thân hay sơ, bạn hay thù.

- Hiền-hoà, khiêm-nhường và trực-tánh: sự hiền-hoà đí trước, bỏ mọi sự bạo-động, lấy tình-thương xoá bỏ hận-thù; sự khiêm-nhường, chẳng kiêu-căng, chẳng tự xem mình hơn kẻ khác, chịu sự thua-lỗ cho mình để giúp kẻ khác mà chẳng tự-hào; trực-tánh là tâm ngay-thẳng, chẳng che-dấu, chẳng giả-vờ. Còn hai đức-tánh nữa, Thiện Nhựt dịch chẳng hết trong bài Kệ: đó là sự đắc-lực, giúp người cho thật có hiệu-quả, chẳng chỉ dùng lời nói suông, hay an-ủi bằng miệng mà thôi; và sự cẩn-mật, luôn luôn canh-phòng tâm mình chẳng cho khởi lên một ý ác nào đối với bất cứ mọi chúng-sanh và sẵn-sàng ra tay giúp-đỡ tất cả.

Đây là bài Kệ cũng quan-trọng chẳng kém bài Kệ "Rải Tâm Từ", vì đây là bài dạy về Trí-Huệ, điểm quan-trọng thứ hai của Đạo Phật: Từ-bi và Trí-huệ. Xin phân-tách từng câu:

a.- Biết thân nầy như hủ sành dễ vỡ: "Biết" được như thế là đã có Trí-huệ rồi, vì người thường si-mê, chấp thân nầy còn hoài, lo bồi-đắp cho thân béo-mập ra, chẳng lo tu-hành để giải-thoát khỏi khổ-đau của Luân-hồi sanh-tử triền-miên.

b.- Phòng-hộ Tâm như củng-cố thành-trì: "Biết" phòng-hộ Tâm là biết điều-phục Tâm, giữ-gìn Tâm, kiểm-soát Tâm, khiến cho ba nghiệp được thanh-tịnh, đó là con đường giải-thoát. Cái biết nầy rất quí.

c.- Vung gươm Trí dẹp tan Ma cám-dỗ: "Biết" dẹp tan sự cám-dỗ thì chẳng sa-đoạ. Nhờ đâu? Nhờ Trí-huệ sáng-suốt, bén như gươm, nên chặt bỏ được sự quyến-rũ, khỏi phải sa vào tội-lỗi, thẳng đến mục-tiêu giải-thoát.

d.- Chiến-thắng rồi vẫn trụ chỗ giác-tâm: "Biết" như thế là biết khiêm-nhường, chẳng tự-mãn, chẳng tự-cao: thắng mà chẳng kiêu! Thắng cái gì? - Tự thắng lấy mình, mình thắng tật xấu của mình, đó là chiến-thắng vẻ-vang nhứt. Trụ chỗ giác-tâm là trụ thế nào? Lúc nào cũng phải theo dõi từng biến-chuyển trong tâm mình: nay vừa thắng đây, hãy coi chừng, đừng quá tự-hào, kẻo lại rơi vào vết xấu cũ. Trụ vào giác-tâm luôn luôn, đó là điều khó, chính nó mới đánh-giá đạo-hạnh kẻ tu-hành.

e.- Chẳng tham-đắm trong vinh-quang thắng-lợi: Đây là lời khuyên mà có rất nhiều vị tu-hành ngày nay quên mất: tự xem mình như bực ... Tổ-sư, nhìn mọi người như còn đang thấp-kém, và đòi hỏi được sự kính-nễ, tôn-sùng của kẻ khác. Mặc dầu có được thành-công, ta cứ nên âm-thầm giữ sự khiêm-nhường như buổi ban đầu, mới quí.

1.- Học thuộc lòng hai bài Kệ, ráng tìm cách ứng-dụng trong cuộc sống hằng ngày.

2.- TỪ-BI và TRÍ-HUÊ là hai khẩu-hiệu căn bản của Đạo Phật. Muốn tập Tâm từ-bi và luyện Trí-huệ, cần hiểu rõ hai nguyên-tắc chánh nầy:

- Từ-bi là ban vui, cứu khổ cho mọi chúng-sanh; nên bắt đầu nơi các người thân trước dễ làm hơn, và phải biết quên mình.

- Trí-huệ là thông-suốt được Chánh-pháp; phải bắt đầu học ít mà hiểu chắc.

- Ngăn-cấm sắp nhỏ chẳng được bắt bướm, chuồn-chuồn chơi, rồi bứt cánh, bẻ cẳng. Hãy dạy chúng, nếu chúng đứt tay chảy máu, sao lại khóc, còn con côn-trùng bị bứt cẳng, bộ chẳng biết đau sao?

- Hễ trẻ xin phép đi bắn chim, bắt cá thia-thia, đừng cho phép: giải-thích cho chúng hiểu sự đau-đớn của loài chim, loài cá, khi phải lià nơi chúng quen sanh-sống. Đề-nghị với chúng các thú tiêu-khiển khác, lành-mạnh hơn, hiền-hoà hơn.

- Trong số các món đồ-chơi của trẻ em ở Âu-Mỹ, có nhiều món gợi lên sự bạo-động. Nếu có thể, khuyên chúng đừng quá mê mà đòi mua, giải-thích cho chúng biết thế nào là lòng nhơn-từ.

- Đối với người lớn, thi-hành tâm Từ dễ nhứt là bố-thí. Hiến-tặng tiền-của xây cất các cơ-sở xã-hội, y-tế, tôn-giáo là điều quí, nhưng chẳng phải mọi người đều có thể làm nổi; nhưng để ra một vài đồng tặng người hành-khất, đâu có khó. Lợi trước mắt cho người cho là dẹp được lòng bỏn-xẻn, kế đó tập cho mình có thói quen của lòng Từ.

- Hãy tập ăn chay ít nhứt mỗi tháng một lần, ăn đầy đủ chất bổ, rau cải thanh-khiết. Đó là giữ giới sát-sanh trong ngày ấy. Nếu đang ngồi đọc sách, bị muỗi cắn, đừng đập mạnh cho chết, rồi lấy tay chà ... cho đã ngứa và đã ... giận. Hãy chịu khó thổi vào nó để nó bay đi, tha cho nó sống thêm một ngày, ngày mà mình ... ăn chay!

- Đừng dùng thuốc giết sâu bọ để xịt sân cỏ, vườn rau. Muốn trị sâu ở rau cải trong vườn, pha loảng xà-bông với nước, tưới lên.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến vị Tỳ-kheo mắc bịnh ghẻ lở, thân-thể hôi-hám, có biệt-hiệu là Phù-ti-Cát.

Sau khi được Đức Phật chỉ-dạy cho một đề-tài thiền-quán, Tỳ-kheo Phù-ti-Cát liền tinh-tấn thực-hành thiền-định, cho đến khi ông vướng phải bịnh ghẻ lở. Nhiều mụn nhỏ nổi lên khắp mình, chẳng bao lâu mụn vỡ, mủ máu chảy lan, bốc mùi hôi-hám. Áo cà-sa bị dính, đóng cứng những máu và mủ. Các vị tăng-nhơn đồng-tu đều lánh xa; cả các người đệ-tử của tỳ-kheo Phù-ti-Cát cũng chẳng dám đến gần.

Bấy giờ, trong cơn thiền-định, Đức Phật quán thấy tình-cảnh đáng thương của Tỳ-kheo Phù-ti-Cát, Ngài soi thấy và biết rằng chẳng bao lâu vị tỳ-kheo nầy sẽ chứng-đắc được đạo-quả A-la-hán. Ngài liền đi đến cốc của tỳ-kheo Phù-ti-Cát, ra ngoài căn nhà chứa củi, nhúm lửa lên và nấu nước nóng. Kế đến, Đức Phật bước vào thăm Tỳ-kheo Phù-ti-Cát, hiện đang nằm trên giường bệnh có một mình. Đức Phật liền giơ tay nhắc đầu giường lên, định đem tỳ-kheo ra sau để tắm. Lúc ấy, các người đệ-tử của Phù-ti-Cát bước vào phụ khiêng thầy đi tắm rửa. Một người giặt sạch bộ cà-sa và sấy khô. Sau khi tắm rửa sạch-sẽ, ăn mặc tươm-tất xong, Tỳ-kheo Phù-ti-Cát được nghe Phật giảng. Đức Phật đứng ở đầu giường, nói rằng, thân-thể con người chẳng bao lâu cũng mất đi sự sống; thân ấy trở nên vô-dụng đâu khác chi khúc gỗ bỏ nằm dài trên mặt đất bên đường.

Lúc bấy giờ, tỳ-kheo Phù-ti-Cát cảm thấy khoẻ-khoắn, dễ chịu, liền nhập-định và chứng được quả A-la-hán, kế đó thở hơi cuối cùng.

Đức Phật kết thúc thời pháp bằng bài kệ sau đây:

- Phù-ti-Cát: tên thật bằng tiếng Pali là Tissa, có biệt-hiệu là Pùtigattatissa.

- Biệt-hiệu: biệt = riêng biệt; hiệu = tên. Biệt-hiệu là tên riêng, hoặc tự mình đặt ra cho mình, hay do các người khác đặt ra gán cho mình.

- Nhập-định: nhập = vào; định = tình-trạng của tâm vắng-vẻ, yên-tịnh, chẳng có vọng-tưởng, chẳng bị cảnh-vật trì níu, chẳng bị ý bên trong lôi cuốn.

- Thần-thức: thần = thuộc về tinh-thần, phần tâm-linh; thức = biết. Chữ thần-thức là danh-từ chuyên-môn trong Phật-học, chỉ đến phần tâm-linh sâu-kín bên trong, gọi là thức a-lại-da (tiếng Phạn là alaya), có nghĩa là kho-tàng chứa những chủng-tử của những việc đã làm qua. (Chủng-tử: chủng = trồng; tử = hột; chủng-tử có nghĩa là hột giống sanh ra nghiệp-báo; tức là đã làm việc ác, được ghi lại thành chủng-tử, về sau nẩy mầm sanh ra hậu-quả xấu, phải chịu; cũng như đã làm việc lành, có chủng-tử lành, về sau sẽ hưởng được thành-quả tốt. Vì thế, thức a-lại-da còn được gọi là nghiệp-thức, cái thức tàng-trử và sanh ra nghiệp-báo. )

Theo sự tin-tưởng trong Phật-học, tâm con người có tám thức: (1)nhãn-thức (cái biết do nơi mắt), (2) nhĩ-thức (do tai), (3)tị-thức (do mũi), (4) thiệt-thức (do lưỡi), (5)thân-thức (do thân hay do da), (6)ý-thức (do tâm), (7)mạt-na-thức (tiếng Phạn là màna, gợi lên ý-nghĩ) và (8) a-lại-da thức (phần thật sâu-kín trong tâm). Theo thuyết Luân-hồi, khi con người chết, thân và tâm tan rả, chỉ có thần-thức hay a-lại-da-thức là còn, và thoát ra khỏi thân-tâm để đi tìm nơi nhập vào thai mẹ mà tái-sanh, sống đời sống kế-tiếp.

Ở trong bài Kệ, nói thần-thức mất, có nghĩa là thần-thức đã lìa khỏi thể-xác; thân-thể lúc chết đã mất thần-thức, chớ chính thần-thức vẫn còn. Thông-thường người ta bảo, sau khi chết thì hồn-viá đi đầu thai; Phật-học chẳng tin có linh-hồn nào cả, chỉ có thần-thức lià khỏi xác mà thôi.

- Vô-dụng: vô = chẳng; dụng = dùng. Vô-dụng là chẳng dùng được vào việc gì cả.

Tích chuyện rất giản-dị, kể lại việc một tỳ-kheo chuyên-tâm tu Thiền-định, chẳng may vướng phải bịnh ghẻ lở, thân-thể hôi-hám. Nhờ Đức Phật giúp cho tắm rửa sạch-sẽ, thân trở nên thoải-mái, nhập-định được chứng quả A-la-hán và thở hơi cuối cùng sau đó.

Ý-nghĩa của Tích chuyện là khi chết, phần thể-xác tan rả, phần tâm-linh là thần-thức vẫn còn, sẽ theo nghiệp-báo mà tái-sanh. Ở đây, vị tỳ-kheo đắc A-la-hán, chứng được cảnh vô-sanh (vô = chẳng; sanh = sống trở lại ở cõi nhơn-gian), nên thoát khỏi vòng tái-sanh của Luân-hồi.

Bài Kệ nhấn mạnh đến sự vô-thường của thân-tâm; thân nầy chẳng bao lâu cũng phải chết, nằm bất-động như một khúc gỗ, vô-dụng chẳng dùng vào việc chi được. Vậy, chớ nên quyến-luyến thân quá lắm. Còn phần tâm-linh, chỉ riêng có thần-thức còn tồn-tại, lià khỏi xác mà đi tái-sanh theo nghiệp-báo. Nếu tu chứng được quả A-la-hán, sẽ khỏi phải tái-sanh, từ đây sống vĩnh-viễn trong cảnh an-lạc của Niết-bàn.

1.- Học thuộc lòng bài Kệ, thường nhắc đi nhắc lại trong đầu, để nhớ rằng, đến ngày nào đó, thân-thể nầy chẳng còn nữa. Hiện nay, phải lo cho thân nầy được đầy-đủ tiện-nghi, nhưng chớ nên quá quyến-luyến.

2.- Xin nhắc lại: thân-tâm con người do năm uẩn kết thành trong lúc sống, khi lià đời, thân tan rả, chỉ có thần-thức theo nghiệp-báo mà tái-sanh. Để nhớ: năm uẩn gồm có (1)sắc-uẩn (thân-thể vật-chất), (2)thọ-uẩn (các tình-cảm), (3)tưởng-uẩn (các tư-tưởng), (4) hành-uẩn (các hành-động), (5)thức-uẩn (các sự hiểu-biết). Muốn nhớ tám thức trong thức-uẩn cần nhớ: năm thức trước (nhãn, nhĩ, tị, thiệt, thân) liên-quan đến năm giác-quan; còn ba thức sau: ý-thức, mạt-na-thức và a-lại-da-thức là phần tâm-linh nằm trong Tâm. Ý-thức nằm lộ, dễ nhận thấy; mạt-na-thức, ẩn tiềm-tàng đâu đây trong tâm, còn thức a-lại-da là kho chứa chủng-tử, sâu-kín chẳng thể dùng Tâm để biết đến được. Muốn biết rõ về các thức, phải học thêm về Duy-Thức-học, cũng gần giống với Tâm-lý-học.

Vào một thời kia, Đức Phật và các tỳ-kheo đi qua một làng, nước Câu-tát-la, trong một kỳ giảng-pháp, có nói đến Nan-đà là một người chăn bò.

Thuở ấy có một người tên là Nan-đà, làm nghề chăn bò, gia-đình cũng khá-giả, thường đến nhà người chủ là ông Cấp-cô-độc, để nghe Đức Phật giảng pháp. Một hôm, sau khi nghe Đức Phật giảng, Nan-đà bạch với Phật xin thỉnh Phật và chư Tăng về nhà để cúng-dường. Đức Phật bảo, nay chưa phải thời, để khi khác.

Sau đó, cùng với chư Tăng có dịp đi qua làng Nan-đà trú-ngụ, Đức Phật quán thấy đã đến lúc nên giảng-dạy giáo-pháp cho Nan-đà, nên Ngài cùng các tăng-nhơn ghé vào. Nan-đà cung-kính dâng thực-phẩm cúng-dường, đủ cả năm món ngưu-vị thật là tinh-khiết. Sau khi được nghe Đức Phật giảng-dạy, Nan-đà chứng được đạo-quả Tu-đà-huờn. Khi Đức Phật và chư Tăng ra về, Nan-đà mang bình-bát của Đức Phật, theo tiễn chơn một quảng đường, rồi mới trở lại nhà.

Vào lúc đó, có một người thợ-săn là kẻ thù cũ của Nan-đà, dùng cung bắn chết Nan-đà ở dọc đường. Các vị tỳ-kheo đi sau, thấy thân-thể Nan-đà nằm sóng-sượt bên vệ đường, mới đến trình Đức Phật. Họ bạch: "Bạch Thế-tôn, chỉ vì Nan-đà đã mời Phật đến cúng-dường và theo tiễn chơn Phật mà bị bắn chết." Đức Phật đáp: "Dầu cho Như-Lai có đến nhà Nan-đà hay chẳng đến đi nữa, thì Nan-đà cũng chẳng thể nào tránh được sự chết-chóc, vì chẳng ai mà chẳng chết cả. Này các tỳ-kheo! Nếu tâm-ý mà tà-ác thì sẽ gây tai-hại cho mình còn hơn là một kẻ thù hay một tên trộm, cướp gây ra cho ta nữa."

Rồi, Đức Phật nói lên bài kệ sau đây:

- Câu-tát-la: tên nước nầy bằng tiếng Pali là Kosala.

- Nan-đà: tên bằng tiếng Pali là Nanda. Đừng lầm người chăn bò nầy với vị đại-đệ-tử của Phật là Nanda, vốn là vị hoàng-tử dòng họ Thích.

- Cấp-cô-độc: tên thật của vị đại-trưởng-giả nầy bằng tiếng Pali là Anàthapindika. Nhà rất giàu, ông mua khu vườn của Thái-tử Kỳ-đà cất tịnh-xá Kỳ-viên, dưng cúng Đức Phật và chư Tăng. Ông hay bố-thí, cứu-giúp kẻ bần-cùng, cô-đơn, nên được biệt-hiệu là Cấp-cô-độc (cấp = cung-cấp, giúp đỡ; cô-độc = ở một mình, đơn-côi.)

- Chưa phải thời: chưa phải đúng lúc thuận-tiện.

- Năm món ngưu-vị: ngưu = con bò (thuỷ-ngưu mới là con trâu); vị = mùi-vị của món ăn. Năm món ngưu-vị lấy từ sữa bò chế ra: sữa, kem, bơ sống, bơ chín và đề-hồ (đề-hồ ngày nay ta gọi là phô-mai, fromage.)

- Tinh-khiết: trong-sạch.

-Tu-đà-huờn: quả-vị thứ nhứt của hàng Thanh-văn. Tiếng Pali là Sotàpatti có nghĩa là bước vào giòng nước Thánh, nên còn được dịch là Nhập-Lưu. Lại có nghĩa là chỉ còn phải tái-sanh lại cõi người bảy lần nữa, nên được gọi là Thất-Lai. Tu-hành khi diệt được trong tâm các mối kết-sử nầy thì chứng được đạo-quả Tu-đà-huờn: (1) thân-kiến, xem tấm thân nầy là Ta, của Ta, lo bồi-bổ, gìn-giữ nó mãi cho còn hoài-hoài; bỏ được thân-kiến, bằng cách quán thân bất-tịnh, biết thân bên trong dơ-bẩn, biết thân vô-thường, nên sanh ra nhàm-chán các thú-vui vật-chất về thân-thể; (2) Nghi-hoặc, chẳng tin-tưởng vào Chánh-pháp; (3) giới-cấm-thủ, mê-tín tin vào các sự cúng-kiến theo tà-đạo, như cúng Ông Địa, Ông Bình-vôi, Bà Chuối-Sứ, v.v.

- Một quảng đường: một khúc đường ngắn.

- Bên vệ đường: bên lề đường.

- Địch thủ: địch = chống-cự nhau; thủ = tay. Địch-thủ là người chống-đối, thù-nghịch với mình.

- Oan-gia: oan = thù-oán, oan-trái; gia = nhà. Oan-gia là kẻ thù lâu đời với nhau.

- Đoạ-lạc: đoạ = rơi xuống thấp; lạc = rớt xuống. Đoạ-lạc là phải sa vào chỗ thấp-kém, đê-hèn, khổ-sở.

- Trầm-luân: trầm = chìm, luân = giợn sóng trên mặt nước. Trầm-luân có nghĩa bóng là bị chìm đắm trong biển khổ; ở đây, có nghĩa là phải trôi lăn trong các cõi ác của Luân-hồi.

Tích chuyện kể lại việc một gia-chủ thỉnh Phật và chư Tăng đến nhà để cúng-dường, được nghe pháp và chứng quả-vị Tu-đà-huờn. Sau khi tiễn chơn Đức Phật, trên đường trở về nhà, gia-chủ bị người thợ-săn là kẻ thù cũ bắn chết. Nhơn cái chết do kẻ thù gây ra nầy, Đức Phật dạy, cái hại do tâm tà ý ác còn lớn hơn cái chết do kẻ thù gây ra, vì tâm tà ý ác lôi kéo ta trôi lăn mãi trong các cõi ác của Luân-hồi.

- Cái hại do kẻ địch-thủ, kẻ oán-thù gây ra: Cái hại nầy dầu lớn mấy đi nữa cũng hạn-chế trong một đời người. Kẻ địch-thủ có thể gây hại về tài-sản, danh-dự; kẻ oan-gia có thể gây hại về tánh-mạng. Nhưng họ chỉ hại được trong một đời mà thôi.

- Cái hại do tâm tà ý ác kéo dài nhiều đời, vì tạo nên nghiệp-báo: Tâm tà, ý ác tạo nên hành-động xấu-dữ làm nguyên-nhơn khiến cho hậu-quả trong tương-lai là phải sa vào ba đường dữ của Luân-hồi: (1) địa-ngục, chịu hình-phạt chẳng gián-đoạn qua nhiều đời-kiếp; (2) ngạ-quỉ, làm thân quỉ đói, khổ-sở; (3) súc-sanh, trong thân-hình thú-vật, thiếu trí thông-minh, chẳng biết bao giờ thoát khỏi cảnh si-mê.

- Ý-nghĩa chánh-yếu của bài Kệ là khuyên ta nên gìn-giữ Tâm, điều-phục Tâm sao cho được thanh-tịnh, biết theo đường lành nẻo phải.

2.- Xem lại Phần HọcTập ở các Bài trước về cách giữ-gìn Tâm-ý cho trong-sạch.

Vào một thời kia, Đức Phật ngụ tại Kỳ-viên-tự, nước Xá-vệ, trong một kỳ giảng-pháp, có đề-cập đến chuyện chàng thanh-niên Sở-rị-Gia, bị thay đổi phái tính, trở thành phụ-nữ.

Thuở ấy, ở thành-phố Sở-rị-Gia có một chàng thanh-niên giàu có, cũng tên là Sở-rị-Gia, một hôm cùng với các bạn, ngồi trên chiếc xe lộng-lẫy, đi tắm. Dọc đường, gặp một vị Trưởng-lão tên là Khắc-ca-gia, tướng-mạo trang-nghiêm, đang sửa lại áo cà-sa cho ngay-ngắn để vào thành-phố khất-thực. Nhìn thấy nước da vàng ánh, đẹp-đẽ của vị Trưởng-lão, chàng thanh-niên Sở-rị-Gia bỗng nổi lên ý-nghĩ trong đầu: "— kià! Ta muốn "cưới" vị tỳ-kheo nầy làm vợ! Hay là, vợ ta ở nhà phải có được một làn da đẹp-đẽ như vị Trưởng-lão nầy!" Tư-tưởng bất-chánh nầy vừa khởi lên, thì lạ thay, Sở-tị-Gia lại biến thành một cô gái, đẹp với làn da óng-ánh vàng chói. Sở-rị-Gia cảm thấy xấu-hổ, ngồi chung xe với các thanh-niên khác, nên bỏ xuống và trốn đi xa.

Trên đường đi trốn, thiếu-nữ Sở-rị-Gia bán chiếc nhẫn đeo tay để có tiền quá-giang xe đi đến thị-trấn Tắc-xi-la. Một người khách đồng-hành vào thị-trấn, gặp một vị công-tử giàu-có đang kén vợ, liền mách có một thiếu-nữ rất đẹp đã ngồi cùng xe với mình. Vị công-tử tìm đến gặp cô Sở-rị-Gia và xin cưới cô ngay. Và trong cuộc sống mới, "bà" Sở-rị-Gia sanh được hai đứa con trai, cùng với hai người con trai trước, khi "bà" còn là thanh-niên.

Một hôm, có người khách-thương từ thành Sở-rị-gia đến thị-trấn Tắc-xi-la buôn bán. "Bà" Sở-rị-Gia nhận ra được người quen cũ, mới cho mời về nhà đãi-đằng. Vị khách-thương rất ngạc-nhiên, thấy bà chủ nhà là người lạ với mình, sao tỏ ra thân-mật. "Bà" Sở liền hỏi thăm tin-tức ở thành-phố cũ, về gia-cảnh của người khách-thương cùng các nhà láng-diềng; sau đó, bà mới kể lại câu chuyện mình bị biến-đổi phái-tính như thế nào. Bấy giờ vị khách thương mới tin và khuyên, bà nên đến gặp vị Trưởng-lão Khắc-ca-gia ngỏ lời xin sám-hối. Bà Sở làm y theo lời khuyên, thỉnh Trưởng-lão về nhà cúng-dường thực-phẩm, nghe giảng-pháp, xong rồi ra qùi trước Trưởng-lão mà tỏ lời hối-tiếc. Vị Trưởng-lão bảo:

"Xin nữ-thí-chủ đứng dậy, bần-tăng xin chấp-nhận lời sám-hối của bà!" Tức thì, "bà" Sở liền biến trở lại thành "ông" Sở-rị-Gia như khi trước.

Kể từ khi trở lại thành đàn-ông, Sở-rị-Gia thường suy-gẫm về sự biến-đổi vô-thường của cuộc sống, sao trong một đời mà mình vừa làm cha hai đứa con trai trước, lại vừa làm mẹ hai đứa sau. Chẳng bao lâu, Sở-rị-Gia nhàm-chán cuộc sống thế-tục, liền xin xuất-gia và được Trưởng-lão Khắc-ca-gia thâu-nhận làm đệ-tử. Nơi tu-viện, các bạn đồng-tu thường hỏi tỳ-kheo Sở-rị-Gia, trong lòng thương con nào nhiều nhứt, con gọi mình bằng cha, hay con gọi mình bằng mẹ? Thật-tình, tỳ-kheo Sở-rị-Gia đáp, con mình sanh từ bụng mình thì thương hơn. Sau đó, thường bị theo hỏi mãi điều đó, ty-kheo Sở-rị-Gia buồn-chán, mới xin ẩn-cư, sống riêng một mình trong cốc vắng, để chuyên-tâm tu-tập thiền-định. Chẳng bao lâu, chứng-đắc quả-vị A-la-hán. Các vị tỳ-kheo đồng-tu lại hỏi về câu hỏi cũ nữa. Tỳ-kheo Sở-rị-Gia đáp: "Trước kia, tôi tríu-mến các con do tôi sanh ra; nay tôi xem tất cả bốn đứa đều như nhau, chẳng quyến-luyến đứa nào cả." Các vị tỳ-kheo tưởng rằng Sở-rị-Gia chẳng nói lên Sự-thật, mới đến bạch với Đức Phật.

Đức Phật bảo: "Tỳ-kheo Sở-rị-Gia đã nói lên Sự-Thật; tâm của vị A-la-hán đã cắt đứt sự luyến-ái, đem tình-thương mà trải rộng ra đến mọi người, chẳng có sự phân-biệt, kỳ-thị. Tỳ-kheo Sở-rị-Gia, với tâm-ý thiện-lành đã thực-hiện được niềm an-lạc cao-thượng, mà cha hay mẹ của mình, dầu có thương mình đến đâu đi nữa, cũng chẳng ban-cấp được niềm an-lạc đó cho mình."

Bấy giờ, Đức Phật mới nói lên bài Kệ sau đây:

Trước khi Tìm Hiểu và Học-Tập bài nầy, Thiện-Nhựt xin có vài lời lưu-ý người đọc:

1.- Thiện-Nhựt do-dự rất nhiều chẳng biết có nên dịch Tích-chuyện nầy hay không, vì câu chuyện nhuốm vẻ hoang-đường: chỉ một ý-nghĩ xấu đã biến-đổi tức-khắc phái-tính của một người, từ người nam ra thành người nữ.

2.- Tuy nhiên, suy-nghĩ kỹ về việc học-tập Kinh-Kệ, chúng ta chẳng nên quá chú-trọng đến sự chính-xác của sự-tích do người kết-tập viết lại, để tìm cách kiểm-nhận theo lối khoa-học ngày nay tìm bằng-chứng, mà nên tìm hiểu và học-tập Ý-nghĩa chánh-yếu, nằm ẩn bên dưới Tích chuyện. Tích-chuyện có thể chẳng đúng một trăm phần trăm với thực-tế của đời sống thế-tục mà chúng ta đang sống, nhưng Sự-thật chứa trong lời dạy của Đức Phật đúng cả muôn đời. Sự-thật đó, trong bài nầy, là sự thương-yêu, quyến-luyến có tánh-cách thiên-vị: thương con mình đẻ ra hơn là con ghẻ, con nuôi, con riêng của chồng hay vợ. Tình thương mà Đức Phật dạy là Tình thương rộng-lớn, bao la, trải khắp mọi loài chúng-sanh, chẳng cứ gì riêng thương con cháu của mình, đó là Tâm Từ, mà mọi người Phật-tử phải cố luyện-tập.

3.- Vì lẽ trên đây, Thiện-Nhựt mong-mỏi người đọc nên tìm thấy lời dạy chơn-thật và quí-báu của Đức Phật trong Kinh-Kệ, và dẹp bỏ qua ý-định tìm cách kiểm-chứng sự xác-thực của các sự-kiện được kể lại. Chuyện có thể khó cho ta, vào thời-đại nầy, trong hoàn-cảnh sanh-sống nầy, hiểu được và dễ tin được. Nhưng đó chẳng phải là điều chánh-yếu. Điều chánh-yếu là phải biết tìm hiểu và học-tập lời dạy của Đức Phật.

- Sở-rị-Gia: tên thật của thành-phố và đồng thời tên của nhơn-vật chánh trong Tích-chuyện, bằng tiếng Pali là Soreyya.

- Phái-tính: chỗ khác nhau giữa người nam và người nữ.

- Nước da, màu da: màu-sắc của làn da trên thân-thể.

-Bất-chánh: bất = chẳng; chánh = ngay-thẳng.

- Khắc-ca-gia: tên thật của Trưởng-lão bằng tiếng Pali là Mahàkaccàyana. Mahà là lớn, thường được dịch là Đại.

- Quá-giang: quá = đi qua; giang = sông. Ở đây, chữ quá-giang có nghĩa là đi nhờ xe. Thường hay nói có giang.

- Tắc-xi-la: tên thật của thị-trấn nầy bằng tiếng Pali là Taxila.

- Đồng-hành: đồng = cùng, chung; hành = đi. Bạn đồng-hành là người cùng đi chung với nhau.

- Gia-cảnh: gia = nhà; cảnh = tình-cảnh. Gia-cảnh là tình-cảnh ở nhà mạnh-giỏi ra sao.

- Sám-hối: nghĩa thông-thường là xin lỗi. Nghĩa chuyên-môn trong Phật-học, sám là tiếng Phạn ksamayati, có nghĩa hối-tiếc về lỗi-lầm đã lỡ làm qua; hối là tiếng Hán-Việt, có nghĩa là hối-tiếc. Ráp hai chữ lại, thường được dùng để chỉ hai việc phải có, khi mình thật-sự thành-tâm xin sám-hối: (1) nhìn-nhận lỗi-lầm mình đã làm và xin nhận tội; (2) hứa từ rày về sau, chẳng hề tái-phạm nữa.

- Nữ-thí-chủ: nữ = người đàn-bà, phụ-nữ; thí = bố-thí; chủ = chủ. Thí-chủ, Thí-giả là người bố-thí, dưng-cúng lễ-vật cho người tu-hành.

- Bần-tăng: bần = nghèo; tăng = tu-sĩ. Bần-tăng là tiếng tự-xưng của người tu-sĩ nghèo.

- Vô-thường: vô = chẳng; thường = thường còn; Vô-thường là chẳng bền-vững, có đó rồi mất đó.