Ðây là những bài thuyết ngắn được rút ra từ tập "Phật tự thuyết" (Udana) [2], phẩm thứ sáu trang 72 (PaliText Society) thuộc Tiểu Bộ kinh (Khuddaka Nikaya) gồm 15 quyển.

Nội dung kinh nói về: "Một hôm Phật đang ngồi giữa trời, trong đêm tối, bên cạnh những dĩa đèn dầu cháy sáng. Sau khi thấy những con kiến cánh, mối bay, dế mèn, v.v... tiếp tục rơi vào những dĩa đèn dầu và chết một cách thảm thương, Phật bèn nói lên bài kệ mà đại ý như sau :

- Trong thế gian có nhiều người giàu lý tưởng, có quyết tâm, đầy thiện chí, luôn luôn muốn mang hết sức cố gắng vượt qua những phiền phức, khó khăn, nhiều khi phải hy sinh cả mạng sống để tìm cầu và thực hiện Chân Thiện Mỹ. Song rất ít người thành tựu được ước nguyện. Nguyên nhân vì đâu? Theo Phật thì bởi vì người đời thiếu trí tuệ sáng suốt để phân biệt được phải trái, lành ác, chơn giả, v.v... hoặc bởi vì không có bạn tốt, thầy sáng dắt dìu chia sẽ kinh nghiệm đúng đắn nên dễ dàng chấp nhận những điều thấy nghe sai lạc của mình hay tin tưởng những lời dạy, kinh sách tà vạy, phương pháp tu dưỡng nguy hiểm của kẻ khác mà phải rơi vào vực thẳm tà kiến, vọng tưởng, mê lầm, cuối cùng phải mang lấy tai ương đau khổ.

Chúng ta phải chịu đọa đày đau khổ vì bị rơi vào tà đạo, điều ấy là tất nhiên. Tuy nhiên dù có gặp được chánh đạo mà cố chấp nghi lễ văn tự, tạo thêm những điều ràng buộc phi lý, vô ích gây thêm phiền não cho mình, cho người và không tự nhận chân lý nơi thực tế thì chúng ta vẫn bị giam hảm trong ngục tù vọng tưởng hay chơi vơi trong mấy lý luận nói bàn để cười đùa cho vui mà không đem lại thật ích.

Bài học đạo lý của Phật về những con thiêu thân quả thật là giản dị, nhưng chí lý và ích lợi cho những ai muốn trông thấy và được sống trong ánh sáng ấm áp tươi đẹp của mặt trời.

Tôi nghe như vầy:

Một thời Thế Tôn ở tại Savatthi trongvườn ông Anathapindika, và rừng cây Jeta [3]. Lúc bấy giờ, Thế Tôn đang ngồi giữa trời, trong đêm tối đen nghịt, với những dĩa đèn dầu cháy sáng. Khi ấy nhiều côn trùng có cánh [4] tiếp tục rơi vào những dĩa đèn dầu ấy, gặp phải tai hoạ, phải bị hủy diệt, gặp tai họa và bị hủy diệt.

Thế Tôn khi đã thấy những côn trùng có cánh tiếp tục rơi vào những dĩa đèn dầu cháy sáng, gặp phải tai họa, phải bị hủy diệt, gặp tai họa và bị hủy diệt, và sau khi Thế Tôn hiểu được, ý nghĩa này, liền nói lên lời cảm hứng này: "Chúng chạnh gấp, song không tới nơi chân thật, lại làm tăng thêm điều ràng buộc mới mẻ. Những người cố chấp vào những điều thấy nghe giống như những côn trùng rơi vào lữa đèn."

III- Chú Thích Sơ Lược

[1]. Tựa này do dịch giả đặt ra theo ý nghĩa của kinh.

[2]. "Phật tự thuyết": Ðây là quyển thứ ba trong 15 quyển thuộc Tiểu Bộ kinh (Kudaka Nikaya). F.L. Woodward dịch ra Anh ngữ; Pali Text Society ấn hành 1935. Hòa thượng Minh Châu đã dịch ra Việt ngữ, Tu thư Phật học Vạnh Hạnh ấn hành, 1978.

[3]. Vườn ông Anathapindika (Cấp Cô Ðộc) và rừng cây Jeta: ông Anathapindika cảm mộ Phật nên lấy vàng lót đất để mua vườn cho Phật ở (nhưng không lót vàng được những chỗ có cây). Còn thái tử Jeta (Kỳ-đà) vì cảm mến lòng thành của ông Anathapindika đối với Phật; do đó mới có danh từ này.

[4]. Những côn trùng có cánh như kiến cánh, mối bay, dế mèn, phù du, v.v...

-oOo-