muc-luc06.jpg 1179 * 898 |
|
VI GIẢM
ĐAU TRONG TỈNH THỨC VI.1 GIỚI THIỆU Nhân vật chính của bài kinh trong chương này là về một vị đệ tử nổi tiếng khác của Đức Phật tên là Anuruddha (A-na-luật, A-nậu-lâu-đà). Trong các bài kinh nguyên thủy, ngài Anuruddha được ghi lại như là một thiền giả thành tựu, đặc biệt xuất sắc trong số các đệ tử của Đức Phật đạt được một khả năng siêu thường gọi là mắt thần hay thiên nhãn thông (AN 1.14 và EĀ 4.2). Thiên nhãn thông, dựa trên mức độ thành tựu tâm tập trung cao độ, là khả năng thấy được những gì ở xa, kể cả các cõi giới hiện hữu trong vũ trụ Phật giáo. Kinh Naḷakapāna trong Trung bộ (MN 68) và bài kinh tương đương trong Trung A-hàm (MĀ 77) ghi lại khi ngài Anuruddha vừa xuất gia cùng với ngài Nandiya và Kimbila, cả hai vị nầy cũng được đề cập cùng tu tập với ngài Anuruddha ở một dịp khác trong kinh Tùy Phiền Não (Upakkilesa-sutta, MN 128, MĀ 72), nhận được những lời chỉ dạy của Đức Phật để đắc được mức định thâm sâu. Điều này cho thấy trong những năm đầu tiên của đời xuất gia, ngài Anuruddha chung sống với hai ngài Nandiya và Kimbila. Tiểu kinh Rừng Sừng Bò (Cūḷagosea-sutta, MN 31) và bài kinh tương
đương trong Tăng nhất A-hàm (EĀ 24.8) ghi lại một dịp khác khi ba vị
này cùng sống với nhau, ngài Anuruddha báo cáo với Đức Phật về sự
thành công của cả nhóm trong công phu hành thiền đắc định thâm sâu,
đạt đến mức “diệt thọ tưởng định”. Điều này có nghĩa là khả năng đạt
đến trạng thái không còn thể nghiệm bất kỳ một cảm giác nào. Trong bài kinh ở chương này, ngài Anuruddha không còn chung sống với ngài Nandiya và Kimbila. Tuy nhiên, sự kiện ngài được một nhóm các vị tỳ-khưu đến thăm viếng chứng tỏ bây giờ ngài đã nổi tiếng, được nhiều người biết đến. Điều này cho thấy có lẽ câu chuyện xảy ra trong khoảng thời kỳ sau trong đời tu của ngài, khi ngài đã đắc được các mức định tâm thâm sâu mô tả trong tiểu kinh Rừng Sừng Bò và kinh tương đương. Chú giải Tăng chi bộ còn cho biết ngài có được thiên nhãn thông, sau khi đắc tứ thiền, trong những mùa hạ đầu tiên sau khi xuất gia (Mp I.191). Điều đáng chú ý ở đây là mặc dù có khả năng an trú trong diệt thọ tưởng định, bài kinh cho thấy khi phải chịu đựng những đau đớn thể xác, ngài Anuruddha đã không dùng khả năng này. Cách tiếp cận của ngài là không ngăn chận cơn đau bằng cách đem tâm an trú vào mức định không còn những cảm giác. Thay vào đó, ngài quyết định đối mặt với cơn đau bằng niệm, tỉnh thức. Đây là mẫu mực về thái độ đúng đắn đối với cơn đau, là chỉ đối mặt với nó bằng niệm. Bất cứ ai có một mức độ tu tập tối thiểu cũng đều có thể đối mặt với cơn đau bằng niệm, không nhất thiết đòi hỏi phải có các mức tâm định thâm sâu. Cách thức tiếp cận với các cơn đau thể xác trong bài kinh có thể áp dụng chung cho nhiều người, không phải chỉ dành riêng cho các hành giả có nhiều thành tựu. Một bài kinh khác trong Tương ưng bộ ghi lại câu chuyện ngài Anuruddha chịu đựng nỗi đau với niệm (SN 52.10). Có hai bài kinh tương đương được tìm thấy trong trong Tạp A-hàm (SĀ 540 và 541), bài kinh đầu ghi lại khi ngài còn đang bị bệnh và bài kinh sau ghi lại khi ngài khỏi bệnh. Bài kinh đầu (SĀ 540) được trình bày ở đây. Trong bài kinh, tình trạng bệnh của ngài Anuruddha được mô tả theo công thức tiêu chuẩn về một căn bệnh nghiêm trọng. Trong Tạp A-hàm, mô tả đó chỉ được ghi ra một lần trong bài kinh về một vị tỳ-khưu khác – ngài Khemaka (SĀ 103), sẽ được trình bày trong Chương 11, và trong các bài kinh tiếp theo, tình trạng bệnh trầm trọng chỉ được ghi vắn tắt và quy chiếu về bài kinh đầu tiên. Các ví dụ sống động trong công thức tiêu chuẩn trên nên được hiểu như là các mô tả về tình trạng của bệnh, không phải là biểu hiện của bất kỳ nỗi thống khổ của người bệnh. Rõ ràng đây là trong trường hợp của ngài Anuruddha, bởi vì toàn bộ luận điểm chính của bài kinh là ngài không bị áp đảo bởi cơn đau thể xác mà ngài trải qua. VI.2 KINH VĂN SỞ HOẠN (SĀ 540) Tôi nghe như vầy. Một thời, Phật ở tại vườn Cấp Cô Độc, rừng cây Kỳ-đà, nước Xá-vệ. Bấy giờ Tôn giả A-na-luật (Anuruddha) đang ở tại tinh xá Tòng lâm (rừng cây tùng), nước Xá-vệ, thân bị bệnh và đau đớn. Lúc ấy, có một nhóm các tỳ-khưu đi đến chỗ Tôn giả A-na-luật. Sau khi lễ phép chào hỏi, họ đứng qua một bên, thưa với Tôn giả A-na-luật: “Thưa Tôn giả A-na-luật, bệnh của tôn giả nặng hay nhẹ, có chịu đựng được không? Bệnh giảm dần dần, không tăng thêm chăng?” Tôn giả A-na-luật đáp: “Bệnh tôi không yên, thật là khó chịu đựng. Toàn thân đau đớn, càng lúc nặng thêm, không bớt. Giống như người có nhiều sức mạnh bắt lấy người yếu đuối, dùng dây trói chặt vào đầu cùng hai tay, rồi siết chặt làm cho đau đớn vô cùng. Hiện nay sự đau đớn của thân tôi còn hơn cả người kia nữa. “Giống như tên đồ tể dùng dao bén mổ bụng bò lấy nội tạng ra. Làm sao con bò có thể chịu nổi sự đau đớn ở bụng? Hiện nay sự đau đớn ở bụng tôi còn hơn cả sự đau đớn của con bò kia. “Giống như hai lực sĩ bắt một người yếu đuối treo lên trên lửa rồi đốt hai chân người ấy. Hiện nay hai chân của tôi còn nóng hơn hai chân của người kia. Bệnh tôi càng lúc nặng thêm, không bớt. “Dù thân tôi bị đau đớn như thế này, nhưng tôi vẫn chịu đựng được, với chánh niệm, chánh tri.” Các tỳ-khưu hỏi tôn giả A-na-luật: “Tâm an trụ ở chỗ nào mà có thể chịu đựng được cái khổ lớn như vậy với chánh niệm, chánh tri?” Tôn giả A-na-luật bảo các tỳ-khưu: “Tâm tôi trụ bốn niệm xứ nên thân thể dù có đau đớn, tôi cũng có thể chịu đựng được với chánh niệm, chánh tri. Bốn niệm xứ ấy là gì? “Đó là niệm xứ quán thân trên nội thân, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán thân trên ngoại thân, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán thân trên nội ngoại thân, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán thọ trên nội thọ, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán thọ trên ngoại thọ, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán thọ trên nội ngoại thọ, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán tâm trên nội tâm, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán tâm trên ngoại tâm, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán tâm trên nội ngoại tâm, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán pháp trên nội pháp, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán pháp trên ngoại pháp, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Niệm xứ quán pháp trên nội ngoại pháp, tinh cần, niệm, chánh tri, điều phục tham ưu thế gian. Đó gọi là trụ bốn niệm xứ, có thể chịu đựng tất cả mọi đau đớn nơi thân, với chánh niệm, chánh tri.” Các vị tỳ-khưu cùng nhau bàn luận xong, tùy hỷ hoan hỷ, mỗi người từ chỗ ngồi đứng dậy ra đi. VI.3 THẢO LUẬN Bài kinh Pāli và bài kinh trong Hán tạng đều nhấn mạnh về việc ngài Anuruddha thực hành bốn pháp lập niệm, satipaṭṭhāna (tứ niệm xứ):
Thuật ngữ “pháp” (Pāli: dhamma, Sanskrit: dharma) có nhiều ý nghĩa. Hai ý nghĩa nổi bật là: Pháp là lời dạy của Đức Phật và pháp nói chung là những hiện tượng. Cả hai ý nghĩa này đều liên quan đến sự lập niệm thứ tư, quán các pháp. Để đánh giá tốt hơn về tầm quan trọng của pháp trong bối cảnh của lập niệm thứ tư, chúng ta có thể nghiên cứu so sánh bài kinh Lập Niệm của Pāli (Satipaṭṭhāna-sutta, MN 10) và bài kinh tương đương trong Trung A-hàm thuộc Hán tạng (kinh Niệm Xứ, MĀ 98) để tìm ra các quan điểm hữu ích. Từ đó, mục đích chính của pháp lập niệm thứ tư này – quán các pháp – dường như là sự tu dưỡng trạng thái tâm để tiến đến giác ngộ. Theo cách này, quán các pháp liên kết trực tiếp đến chủ đề của chương trước về bảy chi phần đưa đến giác ngộ – thất giác chi. Thật vậy, phát triển thất giác chi là sự tu tập chung về quán các pháp trong bản kinh Pāli và các bài kinh tương đương trong Hán tạng. Tương tự như thế, nghiên cứu so sánh bài kinh Lập Niệm của Pāli (Satipaṭṭhāna-sutta, MN 10) và bài kinh tương đương trong Trung A-hàm thuộc Hán tạng cũng cho thấy những điểm tương đồng về pháp lập niệm đầu tiên, niệm thân. Chủ yếu ở đây là nuôi dưỡng sự hiểu biết về bản chất thật sự của cơ thể, nhất là tính bất mỹ hay bất tịnh, tính trống rỗng của các phần tử tạo dựng, và tính tàn diệt của nó. Như thế, hiểu biết về bản chất thực sự của cơ thể, nhận thức về bản chất của các cảm thọ, nhận thức về bản chất của tâm trí, và vun trồng các điều kiện tinh thần để tiến đến giác ngộ là các chủ đề trung tâm của bốn pháp lập niệm. Theo bài kinh trong chương này, bốn pháp này cùng cung hiến một điểm thuận lợi để đối mặt với cơn đau, trong sự tỉnh thức – niệm, và sự hiểu biết rõ ràng – tỉnh giác. Xét về các chủ đề trung tâm của bốn pháp lập niệm, khi đối mặt với bệnh tật với niệm có thể giúp ta thấy được những hạn chế vốn có của cơ thể, mà bản chất của nó là sẽ bị bệnh, không tránh khỏi. Đối mặt tỉnh thức với bệnh tật giúp cho ta thấy rõ ràng sự thay đổi của các cảm thọ và bản chất tối hậu chủa chúng là không thỏa mãn, và thậm chí còn cho thấy phẩm chất tâm ta rõ ràng hơn khi phải đối mặt với những trải nghiệm không mong muốn nhất: đó là nỗi đau đớn cùng tột của thân thể. Từ đó, ngay cả căn bệnh nghiêm trọng cũng có thể trở thành một cơ hội để ta trau dồi những phẩm chất và sự hiểu biết liên quan tuệ giác, tất cả đều được xây dựng và hội tụ vào niệm, sự tỉnh thức. Như đã đề cập trước đó, vai trò trung tâm của niệm là đặc biệt đáng chú ý trong trường hợp của ngài Anuruddha. Câu chuyện về ngài có ngụ ý rằng sống trong chánh niệm là một lựa chọn thích hợp hơn là việc đưa tâm vào trong một trạng thái hoàn toàn cách ly với mọi cảm thọ. Bài kinh cho thấy rõ ràng rằng các cảm thọ đau đớn mà ngài đang trải qua không phải chỉ khó chịu đựng, mà càng lúc càng tăng lên, một tình huống mà thông thường bệnh nhân chỉ muốn làm sao để thoát ra. Tuy nhiên, đây không phải là phản ứng của ngài Anuruddha. Ý nghĩa của khía cạnh này trong bài kinh có thể thấy qua câu hỏi của các tỳ-khưu khác khi viếng thăm ngài. Trong cả hai phiên bản, các vị ấy đều hỏi ngài an trú tâm như thế nào để đối diện với cơn đau đớn khốc liệt. Trong phiên bản của Tương ưng bộ, các vị ấy đặt câu hỏi ngay khi gặp ngài. Dĩ nhiên, đây là một câu hỏi thông thường khi người ta đến thăm một bệnh nhân có khả năng chịu đựng các cơn bệnh trầm trọng. Ngay cả ngài Anuruddha cũng đặt câu hỏi tương tự khi đến thăm một đệ tử cư sĩ, ghi trong một bài kinh khác sẽ được đề cập ở Chương 8. Các vị tỳ-khưu trong trong bài kinh ở đây có lẽ đã biết về khả năng hành thiền thâm sâu của ngài, cho nên họ muốn biết ngài đã an trú trong tầng thiền-na nào để đối phó với cơn đau. Tuy nhiên, ngài Anuruddha chọn việc thực hành bốn pháp lập niệm. Điều này cho thấy năng lực của chánh niệm để sống với nỗi đau, hoàn toàn nhận thức từng thời khắc của cơn đau như nó thật sự là như thế. Tôi sẽ tiếp tục khai thác vai trò nầy của niệm liên quan đến cơn đau thể xác trong hai chương tiếp theo. Trọng tâm trong tất cả các điều này là sức mạnh của niệm khi được tu tập như một hình thức chú tâm đơn thuần ghi nhận vào bất kỳ biểu hiện nào trong thời điểm hiện tại, thay vì phản ứng ngay lập tức với nó. Hòa thượng Nyanaponika giải thích sức mạnh này như sau [*]:
[*] Nyanaponika Thera (1968, 1986). The Power of Mindfulness, Kandy: Buddhist Publication Society. * * * |